Ze heeft lang geleefd, de geadopteerde dochter van Atatürk, Sabiha Gökçen. Naar haar is Istanbuls tweede vliegveld genoemd – ik was er deze week, er is onlangs een spiksplinternieuwe en reusachtige terminal geopend. Niet voor niets werd er een vliegveld naar haar vernoemd: Sabiha, geboren in 1913 en overleden in 2001, is beroemd in Turkije en onder vliegeniers omdat ze de eerste vrouwelijke gevechtspiloot ter wereld was. Ze vloog in een strijd tegen een vijand die geen middelen had zich te verdedigen tegen de overmacht van het Turkse leger: Sabiha bombardeerde de Koerdisch-alevitische bevolking van de provincie Dersim.
Het was in 1937, en er was in Dersim (tegenwoordig Tunceli geheten) een rebellie aan de gang tegen de strikte ‘Turkificatie’ van het land. Dersim was altijd een behoorlijk onafhankelijke regio geweest, bewoond door Koerdische stammen die een ander Islamitisch pad volgen dan de meerderheid van de Turken, namelijk het Alevitisme. Ze trokken zich indertijd niet veel aan van de nieuwe republiek en zijn wetten, want ze hadden hun eigen belastingsysteem, hun eigen wetten en (feodale) manier van besturen. Officieel was de militaire operatie tegen de Dersim-opstand bedoeld om de gewapende opstand neer te slaan, maar in retrospectief is duidelijk dat de operatie bedoeld was om de Koerdische etnische identiteit te vernietigen – de Nederlandse expert Martin van Bruinessen noemt het ‘ethnocide’ in dit interessante artikel (in het Engels).
Er werden dertienduizend mensen vermoord, zowel gewapende rebellen als onschuldige mannen, vrouwen en kinderen. Mensen werden doodgeschoten of in rivieren gegooid, dorpen werden gebombardeerd en waarschijnlijk is er ook gas gebruikt, bijvoorbeeld om vrouwen en kinderen te vermoorden die zich verscholen in grotten.
Er is nogal wat discussie gaande over de gebeurtenissen in Dersim in 1937 (en 1938, toen de operatie na de winter werd vervolgd). Die discussie startte toen een parlementslid van de oppositie suggereerde dat de ‘Dersim-methode’ gebruikt kon worden om de Koerdische kwestie voor eens en altijd op te lossen. Kritiek alom natuurlijk. Sindsdien wordt er met hernieuwde bevlogenheid gepleit en gedemonstreerd voor meer openheid over Dersim, inclusief het doorlichten van de rol van Atatürk – hij stierf in 1938 en noemde Dersim in een speech in het parlement in 1936 ‘Turkije’s grootste binnenlandse probleem’.
Als Dersim ooit echt eerlijk en open besproken wordt, dan zal Sabiha Gökçen ook wel worden genoemd. Als er gasbommen op Dersim zijn gegooid, heeft zij daar ook aan meegedaan. Maar Sabiha was destijds 23 jaar, ze had een passie voor vliegen, stond natuurlijk onder grote invloed van haar ‘vader’ en voerde orders uit. Ik denk niet dat ze verantwoordelijk gehouden kan worden voor wat ze heeft gedaan. Maar het zou wel goed zijn om haar status van eerste vrouwelijke gevechtspiloot een beetje in perspectief te zetten. Sabiha was moedig, ze was slim, ze had een inspirerende carrière, maar de tijd waarin ze leefde en de eerste militaire operatie waar ze aan deelnam, kunnen worden beschouwd als één van de zwartste pagina’s uit de moderne Turkse geschiedenis.
2 Comments »
2 Responses to “Sabiha Gökçen en Dersim”
Comments
Blog posts on this article
-
mei 02 2011 / 11am
[...] er ook kan zijn. Behalve ‘water-activisten’, waren er spandoeken voor gerechtigheid voor Dersim (lees daarover hier meer), voor de socialistische revolutie (inclusief Che-portret natuurlijk), er waren acteurs die [...]
Frederike,
Weer goed om te lezen hoe je deze informatie op een zo neutraal mogelijke manier tot ons brengt.
Ik was tijdens Nevroz en de verkiezingen van dit jaar in Diyarbakir, Dugobayazit en Dersim. Veel gesprekken met Koerden en politieke leiders gevoerd. Veel kracht gevoeld, vooral onder vrouwen. Ook nog wel hier en daar (begrijpelijk)verwijtend slachtoffergedrag. Maar vooral de warmte, de kracht en de strijdbaarheid trof me. Ik heb nog steeds een beetje DTP-pijn. Petje af voor de moed van de nieuwe partij.
Ook in 2010 kijk ik weer uit naar deze belangrijke en ook je leuk/zinvolle informatie.
Veel succes en geluk in 2010
Anna