Het zou natuurlijk nogal wreed geweest zijn om Istanbul van de Werelderfgoedlijst te halen juist nu de stad Culturele Hoofdstad van Europa is. UNESCO heeft besloten Istanbul niet op de Lijst van Bedreigd Werelderfgoed te zetten, net als vorig jaar. En het jaar daarvoor. En het lijkt erop dat de jaarlijkse vergadering van UNESCO nog wel even stressen blijft voor Turkije.
Het lijkt maar niet tot Turkse politici door te dringen hoe waardevol het culturele erfgoed van Istanbul eigenlijk is. In een verhaal in de krant las ik dat het hoofd van de Associatie van Istanbulse Archeologen hoopt dat UNESCO hem een handje helpt: de organisatie zou Turkse politici onder druk moeten zetten. Met andere woorden: het beschermen van gebouwen en uitzichten staat nog steeds niet hoog genoeg op de prioriteitenlijst van zowel het stadsbestuur als de nationale overheid in Ankara.
Natuurlijk, het is niet makkelijk Istanbul in goeie banen te leiden. Praktisch overal waar je een schop in de grond steekt, stuit je op iets historisch en archeologisch interessants. Zo wordt er gewerkt aan een metrolijn van Üsküdar aan de Anatolische kant naar het historische stadsdeel aan de Europese kant van de stad, met vele stations voor en na die twee punten aan de Bosporus. Vooral langs de Zee van Marmara aan de Europese kant is het om de haverklap raak: dan weer vinden ze een oude haven, dan weer een prachtig een oeroud schip. De stadsplanners worden er gek van, want het moet natuurlijk allemaal voorzichtig blootgelegd en onderzocht worden, en de bouw loopt keer op keer vertraging op.
En dan groeit de stad ook nog eens razendsnel. Al die zestien miljoen mensen moeten wonen en vervoerd worden, ze produceren afval en veroorzaken vervuiling. Je kunt verstedelijking niet voorkomen, maar je kunt wel proberen het in goede banen te leiden. En dat is nou precies wat neit gebeurt. Er worden ad hoc plannen gemaakt en er is geen visie op urbanisatie. Voorbeeldje: een tramlijn die gebouwd moet worden over de Gouden Hoorn: handig, maar hij helpt wel het prachtige uitzicht op het historische schiereiland om zeep, één van de uitzichten die Istanbul op de Werelderfgoedlijst hebben geholpen. De plannen voor de tram zijn klaar, er is al geïnvesteerd, en nu blijkt ineens dat de UNESCO er waarschijnlijk niet blij mee is. De vraag is nu: doorgaan met de plannen, of de hele bouw afblazen?
Waanzinnig natuurlijk, dat die vraag pas nu opkomt. Je vraagt je af hoe dat gaat in vergaderingen. ‘Hé jongens, we zijn het historische uitzicht vergeten mee te nemen in de plannen.’ ‘Oeps, het historische uitzicht, hmm, wie was daar ook alweer verantwoordelijk voor?’ Nou, niemand dus blijkbaar – of juist iedereen, waardoor iedereen fijn met de beschuldigende vinger naar elkaar kan wijzen.
Ik weet zeker dat volgend jaar de spanning weer stijgt voor de jaarlijkse UNESCO-vergadering. Ik zie in ieder geval geen enkel signaal dat de Turkse beslissers radicaal het roer omgooien en het beschermen van deze prachtige stad nu eindelijk eens serieus gaan nemen.
Ja, geschiedenis en het preserveren van cultuur zijn zaken waarvan de meeste Turken geen idee hebben. Volgens mij is het verste dat de meeste in de tijd terug kunnen denken, het Ottomaanse Rijk. Niet dat ze zich bewust zijn van de cultuur die de Ottomanen zo geëxporteerd hebben, maar m.b.t. de roemrijke veldtochten waar destijds heel Europa nog voor beefde.
Dat ze hun eigenlijke cultuur aan o.a. de oude Grieken en Romeinen te danken hebben is niet interessant. Ik heb de indruk dat in Turkije cultuur en geschiedenis pas interessant worden als ook de Islam erbij betrokken is. Als men hier een moderne moskee naast een stuk erfgoed zou bouwen, dan is de emotionele waarde van de moskee toch hoger.
Daarna kwam natuurlijk Atatürk en met hem de cultuur van de persoonsverheerlijking met de bombastische gebouwen (Anıtkabir, Çanakkale) en de vele Atatürk standbeelden. Mochten er Turken zij die denken dat ik hiermee Atatürk wil beledigen, dan is dit absoluut onjuist. Ikzelf ben een groot bewonderaar van Atatürk!
De politici zijn alleen maar geïnteresseerd in het profileren van zichzelf en dit kunnen ze het beste doen door het planten van grote moderne gebouwen. Hetzelfde hebben de Griekse- en Romeinse heersers destijds natuurlijk ook gedaan, maar toen paste alles nog in het landschap.
Cultuur wordt in Turkije pas interessant als er geld mee te verdienen is, niet pas over een paar jaar, maar onmiddellijk. De toekomst in het vizier te nemen ligt waarschijnlijk niet in de aard van het beestje. Best wel jammer.
Wij hebben hier in ons dorp Ibrahimpaşa/Babayan een historische grotkerk met schilderingen. De kerk is nauwelijks toegankelijk omdat de schacht er naar toe vol ligt met afval van de dorpse omwonenden.
Jammer?
Nou nee, want hierdoor worden de schilderingen niet bezocht, gezien en vernietigd, zoals vele andere onbeschermde rotskerken in Cappadocie. Ze blijven gevrijwaard van grafitti en onbekeken voor de (relatieve) eeuwigheid bewaard…