Voor de tweede keer hebben Turken de massamoorden op Armeniërs in 1915 herdacht. Gisteren was dat, op de dag dat wereldwijd werd stilgestaan bij de massamoorden/genocide. In zowel Istanbul als Ankara gingen honderden mensen de straat op om te herdenken, bijvoorbeeld door hardop de namen voor te lezen van Armeense intellectuelen die gedeporteerd werden vanuit Istanbul en nooit terugkeerden. Eén van de organisatoren, jurist, schrijver en mensenrechtenactivist Orhan Kemel Cengiz, legde op twitter uit waarom hij de herdenking in Turkije belangrijk vond, en één van die redenen is dat Turkije de verhalen van de Armeniërs moet horen. ‘Die verhalen’, twitterde hij, ‘zijn een vergeten deel van onze geschiedenis.’
Het is nogal moedig om zo’n herdenking te organiseren in een land dat niet openlijk en makkelijk praat over de gebeurtenissen van toen. Het debat raakt al snel verloren in eindeloze discussies over of het nou genocide was of niet, volgens de definitie dat het genocide is als er van bovenaf opdracht toe werd gegeven. (De andere difinitie zegt dat er van genocide sprake is als een groot deel van een bevolkingsgroep wordt uitgemoord, en aan die definitie voldoet de massamoord van 1915 in ieder geval.) In het ‘debat’ hoor je meestal alleen de extremen: aan de ene kant de Turken die zeggen dat het geen genocide was, aan de andere kant de Armeniërs die claimen dat het dat wél was.
Pijn
Deze herdenking ging niet over dergelijke stellingnames, maar over het vertellen van lijdensverhalen. Het lijden van de Armeniërs is geen deel van het nationale bewustzijn in Turkije, en de mensen die meededen aan de herdenking, vinden dat het tijd is dat te veranderen. Sommige Turken reageren daar erg heftig op, en vragen zich bijvoorbeeld af waarom er zo wordt gefocust op de pijn van de Armeniërs en niemand het heeft over de pijn van de Turken. Voor een buitenstaander kan dat nogal vreemd klinken: de pijn van de Turken? Het waren toch de Armeniërs die massaal werden vermoord? Klopt, maar in de Eerste Wereldoorlog en de jaren ervoor en erna, kwamen ook honderdduizenden Turken om. In Turkije is dat verhaal over-bekend, buiten Turkije nauwelijks.
En kijk dan eens vanuit Turks perspectief. De geluiden die internationaal de meeste aandacht krijgen, zijn die van bijvoorbeeld de Armeense diaspora in Frankrijk en vooral de Verenigde Staten, die puur focussen op ‘erkenning van de Armeense genocide’ door Turkije maar ook door regeringen wereldwijd, waaronder die van de VS. Zij lijken meer geïnteresseerd in polarisatie dan in verzoening. Veel Armeniërs in Turkije zijn het overigens helemaal nietm et die benadering eens: de meeste van hen denken dan uitwisseling en communicatie meer gaat opleveren dan polarisatie, namelijk verzoening tussen Armeniërs en Turken. Maar hun stem wordt nauwelijks gehoord.
Uitwisseling
Het lijden van de Armeniërs moet worden gehoord in Turkije. Maar het lijden van de Turken moet worden gehoord door de internationale gemeenschap. Veel Turken gaan alleen maar extremer over de kwestie denken als ze alleen maar worden afgeschilderd als de bad guys, terwijl die periode in de geschiedenis voor iedereen tragisch was. Waarom wordt hun pijn nooit door iemand gezien?
Ik denk dat de Turken een punt hebben. Luisteren naar elkaars verhalen, moet een uitwisseling zijn, geen eenrichtingsverkeer. De paar honderd Turken die gisteren de massamoorden op de Armeniërs herdachten in Istanbul en Ankara, leveren een belangrijke bijdrage aan het kweken van wederzijds begrip. Is het geen tijd dat Armeniërs in de diaspora, dus degenen met de meest gehoorde stem onder de Armeniërs, ook een duit in het zakje doen door te helpen het lijden van de Turken onder de aandacht te brengen?
Premier Erdogan bezocht de stad Kars (dichtbij de grens met Armenië) eind vorig jaar en noemde het standbeeld toen “monstrueus”. Het beeld, met de naam ‘Monument van de menselijkheid’ werd in 2006 door de Turkse beeldhouwer Mehmet Aksoy gemaakt, maar nooit helemaal voltooid.
Volgens premier Erdogan overschaduwt het beeld islamitische heiligdommen. Erdogan stemde daarmee in met plannen van de gemeente Kars om het beeld weg te halen.
Kunstenaars demonstreerden eerder deze maand zonder succes tegen de afbraak van het monument. De bekende kunstenaar Bedri Baykam werd afgelopen week neergestoken, nadat hij in een toespraak had geprotesteerd tegen de afbraak van het standbeeld dat de verbroedering tussen Turkije en Armenië.
Zo wordt de wereld nu getuige van een barbaarse actie, die Turkije op dezelfde hoogte stelt als de Afghaanse Taliban. Die vernietigde tien jaar geleden, in maart 2001, het oude Boeddhabeeld van Bamiyan.
http://www.youtube.com/watch?v=jdfb1_0ENR0
Met vriendelijke groeten
Het boek van Louis de Berniere, “vogels zonder vleugels” laat heel mooi de situatie in Turkije in deze periode (begin 20ste eeuw) zien…(vind ik)