Een bloemperkje op de binnenplaats. Strakgestuukte muren. Een brandschone ruimte voor bezoekers. Maar ook; een galg, een stikdonker halletje met kleine cellen waaruit geluiden van schreeuwende mensen komen en van zwiepende zwepen. Vochtige slaapzalen, te veel bedden voor de kleine ruimte.
Ik heb een bezoek gebracht aan de Centrale Gesloten Gevangenis van Ankara, in het Turks de Ulucanlar Cezaevi. Het is decennia lang een gevangenis geweest, zelfs al in de vroege jaren van de republiek, en nu heeft de gemeente er een museum van gemaakt. De beroemdste gevangene die hier ooit zat is wel Deniz Gezmis, een socialistisch-communistische studentenleider in de late jaren zestig en vroege jaren zeventig. Hij werd ter dood veroordeeld, naar Ulucanlar gebracht en opgehangen, tegelijk met twee anderen. Ook schrijver en dichter Nazim Hikmet heeft in Ulucanlar gezeten, en verschillende religieuze leraren die zich verzetten tegen de hervormingen van Atatürk en daarom ter dood werden veroordeeld in de jaren twintig.
Straatnaambordje
Het museum bracht me in verwarring. Ten eerste omdat het er allemaal zo strak uitzag. Het gebouw was duidelijk gerenoveerd, maar met weinig respect voor hoe het er ooit echt uitgezien moet hebben. De muren van de binnenplaatsen waren strak gepleisterd, maar op de foto’s die er hingen was duidelijk te zien hoe ze ooit afgebladderd waren en vies. Er waren bloemperkjes op de binnenplaats, en ik zag een straatnaambordje met daarop ‘Adnan Menderesstraat’. Adnan Menderesstraat? Ik weet het niet zeker want er werd geen enkele informatie gegeven over de renovatie, maar ik wed dat dat bordje er niet hing in de tijd dat hier nog gevangenen zaten. Adnan Menderes was Turkije’s premier in de jaren vijftig en hij werd in 1961 opgehangen door de militaire machthebbers die in 1960 de macht overnamen. Waarom is dat bordje daar neergehangen?
Maar niet alles was gepolijst natuurlijk. De cellen roken nog vies vochtig. In de cellen stonden oude, verroeste stapelbedden met vies beddegoed, er waren eenpersoons cellen waar mensen ‘discipline werd bijgebracht’, en een beetje uit het zicht op een binnenplaats stond een galg. Opvallendst was een hal in de gevangenis. Donker gemaakt, met cellen aan de linkerkant. Er stonden geluidsinstallaties aan, waardoor het net leek alsof er in de cellen werd gemarteld en ondervraagd. Schreeuwende en pratende mensen, het geluid van zwepen. Akelig.
Herdenkingsplaats
Ik bezocht de gevangenis met vriend J., en we praatten over die tegenstelling: aan de ene kant was besloten de marteling en de executies en de omstandigheden in de gevangenis te laten zien, aan de andere kant werd de werkelijkheid wat mooier gemaakt met bloemetjes en glanzende straatnaambordjes. Waarom? We concludeerden dat het museum twee bedoelingen moet hebben: het (enigszins) laten zien zoals het ooit was, en tegelijkertijd een herdenkingsplaats bieden. Wat er in Ulucanlar is gebeurd, is nog (zeer) recente geschiedenis die nog altijd sterk doorwerkt. Veel mensen hebben er persoonlijke herinneringen aan, het ligt nog vers in het Turkse geheugen allemaal. De rauwe werkelijkheid is misschien gewoon nog even te veel.
Wat me ook verwarde, was het feit dat het gevang überhaupt tot museum is omgetoverd. Turkije zit nog middenin de overgang naar democratie en heeft nog lang niet afgerekend met verschillende periodes in het verleden. Na de militaire coup van 1980 bijvoorbeeld, werden zowel linkse als rechtse mensen opgepakt en naar (onder andere) Ulucanlar gebracht, en de grondwet die in die tijd geschreven werd, geldt nog altijd. Het museum brengt religieuze leraren in herinnering die in Ulucanlar werden opgehangen omdat ze zich verzetten tegen Atatürks hervormingen, en tegelijkertijd is er nog steeds geen enkele ruimte kritisch naar die hervormingen te kijken, of naar de ruwe manier waarop ze werden doorgevoerd. Marteling wordt aan de kaak gesteld, maar is tegelijkertijd nog lang niet uitgeroeid in Turkse gevangenissen en vooral politiebureaus.
Fundamenteel
In het kort zou je kunnen zeggen dat de methodes van de staat in het museum in twijfel worden getrokken, terwijl de manier van macht uitoefenen door de staat nooit fundamenteel veranderd is. De Turkse staat is er nog altijd in de eerste plaats om zichzelf te beschermen in plaats van haar burgers. Je zou kunnen zeggen dat dat de grond is van vele problemen die Turkije heeft en heeft gehad. Het Ulucanlar museum stelt de praktijken en overtuigingen van de staat aan de kaak die tegelijkertijd nog door diezelfde staat worden gebezigd. Hoe kán dat?
Er was geen personeel in het museum om vragen aan te stellen, geen brochures of boeken met extra informatie en achtergrond over de renovatie of over de gevangenen en de jaren waarin zij gevangen zaten. Dus trokken vriend J. en ik onze eigen conclusie, namelijk dat Ulucanlar Cezaevi precies laat zien wat Turkije is: een land van contradicties in ontwikkeling.
Recente reacties