Zaterdag is het nieuwe parlementaire jaar geopend. Meestal gewoon een ceremonieel gebeuren, maar deze keer was het een historische dag: de pro-Koerdische BDP beëindigde haar boycot van het parlement, en daarmee keerde ook de Koerdische activiste en politica Leyla Zana terug in wat nu weer een beetje meer het hart is van de Turkse democratie. Leyla Zana veranderde de eed een beetje terwijl ze ‘m oplas. Ik was erbij, en achteraf dacht ik: de eed zoals Leyla Zana hem oplas, zou dat de eed van het Turkije van de toekomst kunnen zijn?
Het nieuwe parlementaire jaar begon traditiegetrouw met een speech van president Abdullah Gül. Hij sprak onder andere over de eerste en meest urgente taak voor het nieuwe parlement: het schrijven van een nieuwe grondwet. De huidige grondwet stamt uit 1982 en is geschreven door de militaire machthebbers die in 1980 de macht overnamen. Gül wees erop dat die grondwet ‘probeert de volwassen en veelzijdige Turkse democratie te beteugelen, en de rijkdom van Turkije negeert’. De nieuwe grondwet, zei hij, ‘moet gebaseerd zijn op vrijheden en profiteren van de dynamiek van de Turkse samenleving’. (Je kunt de hele toespraak hier in het Engels lezen.)
Bewustzijn
Daarna was het de beurt aan de parlementariërs van de BDP, die het parlement boycotten sinds de verkiezingen van 12 juni omdat een deel van hun afgevaardigden in de gevangenis zit en niet werd vrijgelaten. Ze legden nu alsnog de eed af. Eén van hen, Leyla Zana, veranderde de eed een klein beetje. Ze zei niet ‘het grote Turkse volk’, maar ‘de grote volkeren van Turkije’. Ze had er niet over nagedacht, zei ze achteraf, het rolde gewoon zo haar mond uit. Ik geloof haar – dit verschil en de betekenis ervan zit zo diep in haar bewustzijn, dat dit gewoon is zoals ze het zegt. Haar woorden maken duidelijk dat niet alle inwoners van Turkije Turken zijn, maar wel allemaal burgers van Turkije. Een fundamenteel verschil.
Laten we nu even twintig jaar terug gaan, toen Leyla Zana (destijds de eerste Koerdische vrouw die ooit het Turkse parlement betrad) ook de eed aflegde. Ze voegde toen een zin toe, en zei in het Koerdisch: ‘Ik leg deze eed af voor de broederschap tussen het Turkse en Koerdische volk’. Deze zin, en andere uitspraken bij verschillende gelegenheden, leverden haar jarenlange juridische achtervolging op, en ze zat tien jaar in de gevangenis. Ook de afgelopen jaren is ze herhaaldelijk veroordeeld voor uitspraken die gewoon onder de vrijheid van meningsuiting zouden moeten vallen.
Weerspiegelen
Sindsdien is er meer vrijheid gekomen voor de Koerdische taal en cultuur. Totale culturele vrijheid is er (nog?) niet, maar er is zeker vooruitgang geboekt. President Gül gebruikte de woorden ‘Koerdische kwestie’ in zijn toespraak – totaal ondenkbaar tien jaar geleden. Hij zei zelfs dat de Koerdische kwestie ‘een product is van het jarenlang verwaarlozen van democratische tekorten in ons land’. (Laten we even voor een keer niet stilstaan bij wat er allemaal nog moet gebeuren, maar bij wat er is bereikt in tien jaar, nadat de Koerdische identiteit zeker zeventig jaar ontkend werd.)
Gül noemde de Koerdische kwestie in het ‘hoofdstuk’ over terrorisme, maar had er misschien beter voor kunnen kiezen dat te doen in het ‘hoofdstuk’ over de nieuwe grondwet. Het parlement heeft immers de sleutel in handen tot het oplossen van dát deel van de Koerdische kwestie. Zoals Gül zelf zei, moet de nieuwe grondwet de rijkdom van Turkije weerspiegelen. En dan hebben we het niet alleen over Turken en Koerden, maar over nog veel meer etnische groepen die in Turkije wonen en die decennia lang geacht werden Turken te zijn. Wat zou nou logischer zijn dan ook de tekst van de eed, zoals vastgelegd in artikel 81 van de grondwet, te veranderen in de geest van hoe Leyla Zana die zaterdag uitsprak?
Dit is iets waarvoor de Linkse en Koerdische groeperingen in Turkije al jaren strijden. Het is mooi dat het nu wel zo gezegd kan worden. Hopelijk veranderen ze het ook in de grondwet!