De AKP regering van premier Erdoğan heeft in Turkije effectief afgerekend met de ooit ongebreidelde macht van het leger. De juridische macht werd versterkt. Maar nu houdt díe de samenleving steeds meer in haar greep.
Waarom bezocht u gewonde demonstranten in het ziekenhuis? Waarom heeft u aan zo veel TV- en radiostations interviews gegeven? Waarom was u bij die persconferentie? Waarom heeft u geholpen de lijken van PKK-leden aan hun familieleden terug te geven? ‘Allemaal legale activiteiten’, zegt mensenrechten-advocaat Reyhan Yalcindag, die kantoor houdt in het zuidoostelijke en Koerdische Diyarbakir, ‘maar Koerdische politici en activisten worden erover ondervraagd en ervoor opgesloten.’
En niet slechts enkele Koerdische politici en activisten zijn gearresteerd of opgesloten: in totaal zijn het er ongeveer vierduizend, sinds april 2009. En dat aantal loopt op, want nog altijd worden er verspreid over Turkije nieuwe verdachten opgepakt in wat de ‘KCK-processen’ is gaan heten. De KCK, dat is een koepelorganisatie van Koerdische groepen, waar ook de afscheidingsbeweging PKK onder valt, een terroristische organisatie volgens Turkije, de EU en de Verenigde Staten. Door vreedzame, democratisch gekozen politici en activisten onder KCK-vlag te arresteren, wordt het uitoefenen van democratische rechten ineens een misdaad. Advocaat Yalcindag: ‘En dus kun je in een cel belanden voor het uitgeven van een persbericht, het bijwonen van een demonstratie of het schreeuwen van een slogan.’
Anti-democratisch netwerk
De kritiek op de stevige greep van de juridische macht op verschillende oppositiegroepen in Turkije, zwelt flink aan. Het is geleidelijk gegaan. Aanvankelijk leek het er nog op dat de toenemende invloed van rechters en openbaar aanklagers, in gang gezet door de AKP-regering van premier Erdogan die sinds 2002 in het zadel zit, de democratie ten goede zou komen. De juridische macht pakte bijvoorbeeld de ‘diepe staat’ aan, een anti-democratisch netwerk van hooggeplaatste figuren in onder andere de bureaucratie, het leger, geheime diensten en de maffia. De ongelimiteerde bevoegdheden en vrijheden van het leger werden teruggeschroefd, militaire rechtbanken voor burgers werden afgeschaft, en militairen moeten voortaan voor bepaalde misdrijven voor civiele rechters verschijnen.
Ook Maya Arakon, socioloog en politicoloog en tot voor kort universitair docent aan de Yeditepe Universiteit in Istanbul, had vertrouwen in de manier waarop het leger door de AKP werd aangepakt: ‘Het leger heeft de touwtjes altijd in handen gehad, sinds de oprichting van de republiek in 1923’, zegt ze. ‘Dus toen de processen tegen de ‘diepe staat’ begonnen, waren ik en veel anderen daar blij mee. Het is immers niet verkeerd dat de de regering meer macht heeft dan het leger. Maar dan moet die macht wél op de juiste manier en voor het juiste doel worden ingezet. Het moet ten goede komen aan de bevolking, zij moeten er meer rechten en vrijheden door krijgen. En dat gebeurt nu niet, terwijl de regering wel blijft volhouden dat hun beleid draait om democratisering.’
De macht van rechters en aanklagers keert zich inmiddels tégen de democratie, claimt Arakon: ‘De AKP zet rechters en aanklagers in om opponenten de mond te snoeren. De KCK-processen zijn daar een voorbeeld van. De Koerdische partij BDP is de grootste concurrent voor de AKP in het Koerdische zuidoosten van Turkije.’ Complotdenken? De eerste arrestaties in de KCK-zaak zijn van begin april 2009, de lokale verkiezingen, waarin de Koerdische partij flink won, waren eind maart 2009.
Een wonderlijke lotsverbondenheid
Maar niet alleen Koerdische politici en activisten zijn het slachtoffer van de steeds steviger grip die de juridische macht op de samenleving heeft. Ook de ooit zo machtige militairen ontkomen er niet aan. Een wonderlijke lotsverbondenheid: in de jaren negentig waren de militairen zo machtig dat ze met geheime eenheden meedogenloos en straffeloos konden afrekenden met de PKK en iedereen die ze zelfs maar verdachten van sympathie voor de afscheidingsbeweging, nu zitten ze in zekere zin in hetzelfde schuitje als Koerdische activisten. Ze spelen niet meer onder één hoedje met de regering, zoals vroeger, maar zijn opponenten geworden. En delven het onderspit.
Een onderdeel van de processen tegen betrokkenen bij de ‘diepe staat’, is de zogeheten Balyoz-zaak. Daarin gaat het om een groep hooggeplaatste, deels gepensioneerde militairen die coupplannen zouden hebben gesmeed tegen de AKP-regering. Spectaculaire plannen waren het: ze zouden eerst grote maatschappelijke onrust willen veroorzaken, bijvoorbeeld door een grote moskee in Istanbul op te blazen tijdens het vrijdaggebed en een militaire confrontatie met Griekenland uit te lokken, en dan de regering omver willen werpen.
Advocaat Celal Ülgen, die onder andere hoofdverdachte Cetin Dogan en de andere ‘grote vis’ Dursun Cicek (ooit hoofd van de militaire eenheden die in de jaren negentig Koerden een kopje kleiner maakte), verdedigt, gelooft er niets van. Hij klapt zijn Apple open, en zegt: ‘Zo, nu ga ik je er in een half uur van overtuigen dat die hele zaak nep is’.
Gekopieerde handtekeningen, verdwenen CD’s
Hij start een presentatie op en laat zien hoe er met bewijs is geknoeid. Het gaat over gekopieerde handtekeningen, over verdwenen CD’s, over huiszoekingen bij verdachten waarbij dan één CD werd meegenomen waar toevallig net ál het nodige bewijs opstond, het gaat om data die niet kloppen. Het voert te ver om hier precies uit de doeken te doen, maar inmiddels zijn ook mensen die het leger níet per se gunstig gezind zijn, ervan overtuigd dat het bewijs in de Balyoz-zaak deels geen zuivere koffie is.
Probleem voor zowel de KCK- als Balyozverdachten is dat ze spelers zijn in een flink gepolariseerde samenleving en weinig bondgenoten hebben buiten hun eigen kring. Balyoz-advocaat Celal Ülgen hoort vaak dat het bepaald niet voor het eerst zou zijn dat een gekozen regering in Turkije door militairen opzij wordt gezet en het dus niet ondenkbaar is dat de militairen, die een diepe haat koesteren tegen de AKP, opnieuw dergelijke plannen hadden. Ülgen: ‘Zo denken veel mensen erover, en dat maakt het extra moeilijk mensen ervan te overtuigen dat de Balyoz-zaak gebaseerd is op verzonnen bewijs.’
Om elke activistische Koerd hangt volgens veel Turken automatisch een PKK-geurtje, of hij of zij nu de wapens oppakt of voor de Koerdische zaak opkomt als parlementslid of burgemeester. Sympathie is er in mensenrechtenkringen en bij liberale intellectuelen, maar dat is in Turkije nog altijd maar een piepklein groepje.
Geheim materiaal
Verzonnen bewijs, onwettig verkregen bewijs, aanklachten voor het uitoefenen van democratische rechten, het zou in zekere zin nog tot daar aan toe zijn als de verdachten zouden kunnen vertrouwen op de onafhankelijkheid van de rechters in hun zaak. Maar dat doen ze niet. Ze hebben er weinig reden toe. Al tijdens de processen blijkt dat (internationaal) gerespecteerde rechtsnormen niet worden gerespecteerd en dat rechters daar niet warm of koud van worden. Zoals normen over inzage in het bewijs door advocaten. Zowel Celal Ülgen als Reyhan Yalcindag krijgen geen toegang tot bewijs, vaak nét dat bewijs waarbij zij twijfels hebben over de wettigheid ervan.
KCK-advocaat Reyhan Yalcindag: ‘Er zijn privé-gesprekken afgeluisterd, tegen alle internationale rechtsregels in. Die worden ruimschoots ingezet als bewijs, maar de advocaten hebben er geen toegang toe omdat het om ‘geheim materiaal’ zou gaan.’ Balyoz-advocaat Celal Ülgen: ‘Ik wil inzage in bewijs rond een bepaalde CD. Krijg ik niet. Dus kan ik mijn cliënten niet goed verdedigen.’
Nog een voorbeeld: de ellenlange voorarresten. Een deel van de verdachten zit al jaren in voorarrest, soms zonder aanklacht, soms zonder dat duidelijk is wanneer het proces begint of hoe lang het nog gaat duren. Hoe anders dat is voor regeringsgezinde verdachten in andere spraakmakende rechtszaken, werd in oktober pijnlijk duidelijk. In een grote fraudezaak tegen bestuurders van Deniz Feneri Dernegi, een liefdadigheidsorganisatie die banden heeft met de AKP, besloten rechters alle verdachten na korte voorarresten vrij te laten in afwachting van hun proces.
Vernietiging van het Koerdische politieke leven
‘Door dit soort zaken neemt het vertrouwen van het publiek in de juridische macht af’, zegt socioloog en politicoloog Maya Arakon. ‘Mensen geloven niet meer dat er nog rechtvaardigheid is, en dat is gevaarlijk want ze zullen daardoor eerder het recht in eigen hand nemen. Natuurlijk kun je je afvragen of het vroeger beter was. Nee, dat was het niet, maar dat rechtvaardigt natuurlijk niet wat er nu gebeurt. De juridische macht beschermt de belangen van de staat en tegenwoordig die van de regering, in plaats van zich in te zetten voor burgerrechten en fundamentele vrijheden die burgers tegen de staat en de regering moeten beschermen.’
Voor Koerdische politici, zegt ze, gaat het nog een stap verder dan dat: ‘Naar hun idee zijn deze ontwikkelingen onderdeel van de vernietiging van het Koerdische politieke leven in Turkije, en dat kan ik goed begrijpen. Zij komen nauwelijks nog ergens anders aan toe dan zich teweer stellen tegen al deze arrestaties.’
‘Met wetgeving alleen los je de problemen niet op’
De Europese Unie ziet het, getuige het voortgangsrapport dat half oktober uitkwam, met lede ogen aan. De juridische tekortkomingen in de Balyoz-zaak en de KCK-processen worden expliciet genoemd. Het is allemaal nogal wrang: de veranderingen die onder druk van de EU werden doorgevoerd en die democratisering tot doel hadden, zien er op papier prima uit, maar zoals wel vaker in Turkije lijkt er met de implementatie ervan iets ernstig mis te gaan. Europarlementariër en Turkije-rapporteur Ria Oomen-Ruijten: ‘Met wetgeving alleen los je de problemen inderdaad niet op. Daarom investeert de EU in het trainen van rechters en aanklagers.’
Maar als die vervolgens onder druk staan om de ‘juiste’ vervolgingen in te stellen en uitspraken te doen? En als rechters en aanklagers op strategische momenten en in belangrijke zaken worden vervangen, en wel zo dat het de regering beter past? Oomen-Ruijten: ‘Er gebeuren inderdaad soms rare dingen, maar daarom volgen we het natuurlijk ook. Er is geen bewijs dat de regering direct invloed uitoefent. Ons uitgangspunt blijft dat Turkije een beschaafd land is.’
Maar socioloog en politicoloog Maya Arakon verwacht weinig van de Europese Unie: ‘Europa heeft haar eigen problemen. Ze sturen nog wel eens een gezant deze kant op, maar hun belangstelling voor Turkije is niet oprecht.’ Wat Oomen-Ruijten, één van die gezanten, van tafel veegt: ‘Mijn rapport over Turkije en de EU, dat half november uitkomt, gaat over wederzijdse afhankelijkheid op allerlei gebieden, van economie tot terrorismebestrijding. Maar mensenrechten, dat is een ander vlak, boven alle andere verheven. Mensenrechten, de rule of law, dat zijn keiharde Kopenhagencriteria en daar moet Turkije aan voldoen.’
Een paradox van jewelste
Denkt Maya Arakon dat het tij binnen afzienbare tijd zal keren? ‘Dit is Turkije’, zucht ze. ‘Alles kan veranderen in een dag en niets kan veranderen in jaren. Ik weet het niet, maar veel hoop heb ik niet.’ De AKP zit stevig in het zadel: de partij won de verkiezingen eerder dit jaar met grotere overmacht dan ooit tevoren. Het grootste deel van de Turken heeft niet direct met ontwikkelingen in de juridische macht te maken en voelt zich niet erg betrokken bij grote, ongrijpbare rechtszaken tegen Koerden en militairen. Ze kiezen op basis van veranderingen in hun eigen leven, of, met andere woorden, op basis van de groeiende economie en welvaart.
Balyoz-advocaat Celal Ülgen ziet Europa als houvast. Daarom staat hij Europese media ook graag te woord. ‘De bewustwording in Europa hierover moet groeien’, zegt hij. ‘Dan kan de EU de druk op Turkije misschien opvoeren.’ Een paradox van jewelste, want het is nou juist de druk van de EU die ervoor zorgde dat de macht van het leger de afgelopen jaren definitief verschrompeld is. Een nog grotere paradox is dat de hoop van de Balyoz-verdachten, militairen die nog altijd keihard vechten tegen de PKK, is gevestigd op de oplossing van de Koerdische kwestie. Ülgen: ‘Dat zijn terroristen, en mijn cliënten zitten ook vast op grond van terrorismewetgeving. Als er ooit een amnestiewet komt voor PKK-leden, is de kans dus groot dat daarmee ook mijn cliënten vrijkomen.’ Die kans acht hij groter dan de kans dat een rechter eerlijk oordeelt.
4 Comments »
4 Responses to “Turkije: van de ene dictatuur naar de andere”
Comments
Blog posts on this article
-
feb 10 2012 / 11am
[...] democratisch gezind vandaag de dag, zoals je op vele plekken op deze site kunt lezen, bijvoorbeeld hier, hier, hier en hier, om een paar voorbeelden te noemen. Maar om te laten zien hoe idioot het stuk [...]
-
mrt 26 2012 / 12pm
[...] PKK-leider Öcalan zit al zowat een jaar in eenzame opsluiting en de arrestaties in de KCK-zaak (lees hier meer) gaan onverminderd [...]
-
jul 06 2012 / 5pm
[...] bekendste zaken die nu door de SBR’s worden behandeld, zijn de KCK-zaak en de Ergenekon-zaak. Beide zijn, zacht uitgedrukt, controversieel. Een onvoorstelbaar aantal mensen staat terecht, het [...]
goed geschreven
dank je