Doorgaans wordt een handdruk alleen historisch als er een opmerkelijke deal tussen twee aartsvijanden mee beklonken wordt. Yitzhak Rabin en Yasser Arafat. Nelson Mandela en F.W. de Klerk. Reagan en Gorbatsjov. Zo niet in Turkije. Hier is het al historisch als twee politieke opponenten, in dit geval CHP-leider Kilicdaroglu en premier Erdogan, elkaar eindelijk de hand schudden en een uur praten over het grootste probleem in ’s lands geschiedenis. De kranten spreken van een ‘historische stap’, een ‘historische doorbraak’ zelfs. Sorry, ik heb het geprobeerd, maar ik zie maar weinig reden tot optimisme.
Sommigen zien reden tot optimisme in het feit dat nu de leiders van de twee grootste partijen samen erkennen dat er een Koerdische kwestie is die om een democratische oplossing schreeuwt. Ik zou haast zeggen: is dat niet juist een reden tot pessimisme? Ik bedoel, na een eeuw onderdrukking van de Koerden en zowat dertig jaar geweld dat vele levens heeft gekost, besluiten de grootste partijen eens te gaan praten om te kijken wat ze samen kunnen doen? Is de Turkse politiek echt niet verder dan dat? Goed, beter laat dan nooit, maar om het als een teken van hoop te zien – nee. Dat ze nu pas besluiten tot samenwerken, zegt veel, zo niet alles over het standpunt dat ze tot nu toe innamen, nietwaar?
Alle partijen in het parlement
Het beginpunt van het gesprek tussen Kilicdaroglu en Erdogan was een tienstappenplan om tot een oplossing van de Koerdische kwestie te komen, opgesteld door de CHP. Eén van de belangrijkste punten is het instellen van een parlementaire commissie van wijze mannen en vrouwen. Niets mis mee, natuurlijk. Het punt is echter dat beide leiders er op aandringen dat de steun van álle partijen in het parlement onontbeerlijk is. Terwijl ze dat zeiden, wisten ze dondersgoed dat de ultra-nationalistische MHP totaal geen brood zou zien in dit idee. De MHP claimt immers dat er geen Koerdische kwestie is, maar slechts terrorisme. De AKP en de CHP zeggen dat ze de MHP onder druk zullen zetten, desnoods maandenlang. Maandenlang? Dé manier om momentum te verliezen, natuurlijk.
Als Kilicdaroglu en Erdogan dit werkelijk serieus nemen, waarom hebben ze de MHP dan niet links laten liggen vanaf het moment dat die te kennen gaf niets met het initiatief te maken te willen hebben, meteen na het Kilicdaroglu-Erdogangesprek? Waarom stelt Kilicdaroglu voor om het niet te hebben over de ‘Koerdische kwestie’ maar over ‘terrorisme’, als ze daarmee de MHP aan boord kunnen krijgen? Waarom geven ze de partij die zichzelf politiek buitenspel zet met pure ontkenning van de werkelijkheid, de macht om de discussie weer over ‘terrorisme’ te laten gaan? Als je zegt dat je doel is het probleem op te lossen, hoe haal je het dan in je hoofd te overwegen het probleem niet eens eerlijk te benoemen?
Heilig geloven
Misschien hebben ze de MHP wel nodig als ontsnappingsroute. Want stel dat de CHP Kilicdaroglu uiteindelijk niet steunt? Zo stevig is zijn positie als partijleider immers niet. Er zijn vele hardcore Kemalisten in zijn partij, die niet kunnen leven met de fundamentele veranderingen die, bijvoorbeeld in de grondwet, nodig zijn om de Koerdische kwestie op te lossen.
En Erdogan? Hij is de onbetwiste leider van zijn partij, maar is hij sterk genoeg als leider van het land om er grote veranderingen door te drukken? Je zou misschien denken van wel, want hij heeft ook de macht van het leger aanzienlijk teruggebracht. Maar dat is toch iets anders. De positie van het leger verzwakken was geen controversieel onderwerp onder zijn achterban en het leidde vooral tot woede onder mensen die toch al tegen hem waren. Maar Erdogan’s kiezers, dat zijn niet alleen devote moslims uit de middenklasse, het zijn ook nationalisten. Zoals de gemiddelde Turk nationalist is: het is de staat de afgelopen honderd jaar uitstekend gelukt Turken heilig te laten geloven in de nationalistische waarden van de Turkse republiek, die samenkomen in de bekende slogan ‘één natie, één vlag, één taal’. Een Turkse politieke partij die niet nationalistisch is, overleeft niet. De MHP drijft erop, maar in essentie zijn ook de AKP en de CHP natioanlistisch. Durft Erdogan het aan zijn kiezers van zich te vervreemden? Of kan – en wil – hij ze overtuigen van de noodzaak van het vinden van een oplossing?
Buiten het parlement
Wat me ook zorgen baart, is dat de CHP en AKP suggereren dat ze de kwestie ook met z’n tweeën kunnen oplossen als de andere partijen in het parlement niet mee willen werken. Daarvoor zouden ze dan een commissie buiten het parlement opzetten. Eén: de enige plek waar de Koerdische kwestie kan worden opgelost, is ín het parlement. Twee: de kwestie kan niet worden opgelost door óver de Koerden te parten, maar mét de Koerden. Met andere woorden, in samenwerking met de pro-Koerdische BDP.
De BDP heeft al verschillende keren aangegeven dat ze het idee voor een commissie steunen en open staan voor een gesprek. Dus waarom blijven Kilicdaroglu en Erdogan dan hints geven dat ze het met z’n tweeën ook wel af kunnen? Waarom ontmoeten ze Selahattin Demirtaş, één van de BDP-lieders, niet onmiddellijk, waarom schudden ze hém niet de hand en spreken ze niet met z’n drieën af aan de slag te gaan? Waarom hebben ze dat al niet gedaan? Zijn ze nu al bang voor de gevolgen van hun handdruk en gesprek? Bang dat handen schudden met de BDP de suggestie oproept dat ze toegeven dat ze ook met de PKK zullen moeten praten, iets wat ze heel goed weten maar wat ze moeilijk kunnen ‘verkopen’?
Burgers en soldaten
Afgezien van de vele vragen die de ontmoeting oproept, zijn er de feiten. De dagelijkse realiteit. En die stemt me ook al niet hoopvol. De arrestaties in het KCK-onderzoek gaan ovverminderd door; eerder deze week werden er negentig (!) Koerdische medicijnenstudenten opgepakt, en bijna dagelijks worden er BDP-bestuurders van hun bed gelicht. Deze week was het de beurt aan de burgemeester van Van, waar vorig jaar de aardbeving was, wat tot demosntraties leidde. Er zijn voortdurend gevechten tussen het leger en de PKK, die de kranten overigens meestal niet halen. Er sterven soldaten en PKK-strijders, en deze week werd een jongen dodelijk getroffen door een politiekogel tijdens een PKK-begrafenis. Vorige week werden op verschillende universiteiten Koerden aangevallen door gorepen racisten – in plaats van ze te beschermen, pakte de politie ze op. Laten we Uludere niet vergeten. En de PKK voert het aantal ontvoeringen van burgers en soldaten op: soms pakken ze één persoon, vaker groepjes van drie tot tien mensen. De spanning, de frustratie, de woede onder Koerden stijgt.
Hebben Erdogan en Kilicdaroglu zich uitgesproken over deze onderwerpen? We weten al hoe Erdogan omgaat met Uludere – lees dit nog even, en dit. Erdogan staat vierkant achter het KCK-onderzoek. Kilicdaroglu heeft de KCK-processen nooit veroordeeld, en het geweld tegen Koerdische studenten ook niet. Kilicdaroglu heeft zich ook niet verzet tegen het beleid van de AKP, dat de Koerdische kwestie het afgelopen jaar in toenemende mate weer neerzet als veiligheidsprobleem in plaats van mensenrechtenprobleem. En van deze twee heren moeten we nu geloven dat ze oprecht zijn in hun bedoelingen? Vergeef me mijn scepsis.
Staatsvijand nummer 1
Maar natuurlijk hoop ik dat ik ernaast zit. Wie weet kijken we op een dag terug en zien we dat dit één van de cruciale stappen is geweest op Turkije’s weg naar een oplossing. Misschien is Erdogan dan wel president. Zal hij dan, als hoogste veregenwoordiger van Turkije, de hand schudden van staatsvijand nummer 1, die nu achter de tralies zit op gevangeniseiland Imrali en die – iedereen weet het – onderdeel moet zijn van de oplossing? Onvoorstelbaar? Ja. Tenminste, nu. Maar dat is het hem nou net he, met historische handdrukken.
Recente reacties