‘Onze strijd gaat door, desnoods tot het Europees Hof voor de Rechten van de Mens!’ Het is een zin die je vaak hoort als een Turkse rechtbank weer eens een onrechtvaardige beslissing heeft genomen, of als je praat met mensen die vinden dat ze onrecht is aangedaan door de staat. Vaker wel dan niet geeft het EHRM de burger gelijk en wordt de Turkse staat in het ongelijk gesteld. Maar helaas: zowel de Turkse regering als Turkse rechters lappen uitspraken van het EHRM vaak aan hun laars.
De meest recente zaak die veel aandacht krijgt en die ook bij het EHRM zal belanden, is die van het klooster van Mor Gabriel, een Aramees Orthodox klooster in Midyat in het zuidoosten van Turkije. Het klooster werd gesticht in het jaar 397 en is het oudste nog bestaande Aramees Orthodoxe klooster ter wereld.
Het zit in juridische problemen sinds 2008, toen boeren in de omgeving ineens claimden dat het land van Mor Gabriel eigenlijk van hen was. Een lage rechtbank oordeelde in het voordeel van Mor Gabriel. Vanaf dat moment ging de staat het gevecht met Mor Gabriel aan. En nu heeft de staat gelijk gekregen van de hoogste rechtbank: het land van Mor Gabriel, sprak de rechter, behoort toe aan de staat. Dat gaat tegen elke logica in, want het klooster betaalt sinds jaar en dag belastingen en kan dat ook aantonen, en heeft ook op andere fronten alle papieren prima in orde.
Fluiten naar je rechten
Het EHRM zal over een paar jaar ongetwijfeld beslissen dat Turkije het bij het verkeerde eind heeft en Mor Gabriel de haar toekomende eigendomsrechten moet respecteren. Dat zal dan een welverdiende overwinning zijn, maar ik betwijfel of het ook maar iets zal veranderen in de manier waarop Turkije omgaat met haar religieuze minderheden. Die komt neer op: als je geen soennitisch moslim ben, kun je fluiten naar je rechten.
Internationaal recht gaat boven national recht, maar het uitvoeren van de uitspraken van het EHRM kunnen niet worden afgedwongen. Van landen die partij zijn bij het Hof, zoals Turkije, wordt verwacht dat ze de uitpraken overnemen en nationale wetten aanpassen aan uitspraken van het Hof. Turkije heeft dat fatsoen niet – niet dat andere Europese landen dat wel altijd hebben, zoals je hier kunt lezen, maar Turkije maakt er eerder een regel dan een uitzondering van de uitspraken totaal niet serieus te nemen.
Vernederend circus
Er is een heel recent voorbeeld van, over een andere groep in Turkije die geen soennitisch moslim is: de Alevieten. Een rechtbank oordeelde dat twee Alevitische kinderen de verplichte religieuze op school bij moeten wonen, terwijl het EHRM jaren geleden al oordeelde dat Alevitische kinderen daar niet toe kunnen worden gedwongen. De religieuze lessen onderwijzen de staatsversie van de soennitische Islam, en dat is heel wat anders dan de Alevieten geloven. De ouders van de twee kinderen waar het om gaat, hebben deze hele strijd al gevoerd (en uiteindelijk gewonnen!) toen hun kinderen op de lagere school zaten, en nu op de middelbare school begint het hele vernederende circus weer opnieuw. De rechtbank oordeelt simpelweg dat de religieuze lessen ‘grondwettelijk’ zijn, en dat is dat.
Hoe de staat aankijkt tegen andere religies dan de soennitische Islam, werd ook weer bevestigd door vice-premier Bekir Bozdag, die zei dat Alevisme geen aparte religie is maar dat Alevieten gewoon moslims zijn en dat Moslims overal ter wereld gewoon naar de moskee gaan om te bidden. Vandaar dus ook dat de AKP moskeeen bouwt in dorpen waar voornamelijk Alevieten – niemand bezoekt die moskeeen want Alevieten gaan naar een cemevi voor hun religieuze vieringen, maar dat dondert de regering niet. Het is zelfs verboden, zo oordeelde een rechtbank deze week in feite: je mag best naar een cemevi, maar je mag die cemevi geen ‘plaats voor religieuze dienst’ noemen, alleen een ‘cultureel centrum’. Vergelijkbaar met hoe de Mevlevi Orde, een spiritueel pad binnen de Islam, sinds het begin van de republiek is gereduceerd tot een culturele activiteit.
Eeuwen terug
Op 1 augustus komt de commissie voor een nieuwe grondwet voor het eerst deze zomer bijeen. Ik ben niet erg optimistisch over enige vooruitgang. De manier van denken dat iedereen in Turkije niet alleen een Turk is maar ook een soennitisch moslim, is zo diep verankerd in de samenleving dat ik het niet zie gebeuren dat alle partijen in de commissie elke religieuze groepering het recht wil geven hun religie zo te beleven als zij zelf willen. Met respect van de staat, niet alleen voor hun huidige gebedsruimtes maar ook voor de religieuze gebouwen die eeuwen terug in gebruik werden genomen.
Recente reacties