Tien jaar AKP-regering. Turkije is ontegenzeggelijk veranderd. Erdogan ging daar uitgebreid op in tijdens zijn speech voor het vierde AKP-congres, gisteren. De economie is gestabiliseerd and groeit ondanks de wereldwijde economiche crisis, de macht van het leger is teruggedrongen, er zijn stappen genomen tot verzoening met de Koerden. Allemaal geschiedenis. Geen grote visies op de toekomst, hoewel de slogan van het congres ‘Doel 2023’ was. Maar wie kan het Erdogan kwalijk nemen? Hij kan het zich veroorloven politiek lui te zijn.
De AKP is in duizelingwekkend tempo van hervormingspartij naar gevestigde macht getransformeerd. In de eerste paar jaar van Erdogans heerschappij zat het oude establishment nog stevig in het zadel en de AKP schopte ze voortvarend van hun stoel. Het leger: hup, terug de barakken in. De juridische macht: hervormd en nieuwe poppetjes. De Raad voor Hoger Onderwijs: ook ge-AKP-ficeerd. En de laatste overtuigd Kemalistische president, die de AKP de eerste jaren nog dwars zat, werd aan het eind van zijn termijn vervangen door een AKP-man.
Het heeft het land vooruit geholpen. Maar dat lijkt niet het belangrijkste doel te zijn geweest. Het doel was om de macht in handen te houden. Natuurlijk, dat is het doel van elke politieke partij die de macht heeft, dat snap ik wel. Maar als je zegt dat je hervormingsgezind bent en daar prat op gaat, dan verlies je je geloofwaardigheid als je met de tactieken van het oude establishment je macht probeert te behouden. Je eigen mannetjes en een enkel vrouwtje op sleutelposities zetten, je kiezers en de zakenmannen die je trouw zijn bevoordelen boven anderen, jezelf verrijken door misbruik van je positie.
Het hogere doel
Als de AKP werkelijk zo hervormingsgezond was, zou ze gebroken hebben met deze oude Turkse traditie. Ze zouden ook op dat niveau hebben gedemocratiseerd en zich hebben ingezet voor een Turkije waarin het voor je leven en carriere niet zoveel uitmaakt wie je kent en aan wie je je steunt betuigt.
En het is zelfs nog treuriger. Erdogan gaat voor inspiratie voor zijn leiderschap ver terug in de tijd. Naar de eerste jaren van de republiek, om precies te zijn. Hij kopieert Atatürk. Die begon ook met spectaculaire hervormingen maar werd al snel gevestigde macht, en beperkte allerlei vrijheden onder het mom van het hogere doel van de vooruitgang. Een onacceptabele strategie voor een leider in de wereld van nu die zegt dat hij de democratie een warm hart toedraagt.
Maar Erdogans achterban, die vindt het prachtig. Turken groeien op met de verheerlijking van die ene man die de loop van de Turkse geschiedenis veranderde, en zijn gek op het idee dat één man de weg der natie kan leiden. Erdogan appelleert aan dat idee. Zijn autoritaire leiderschap geeft hem niet minder, maar juist meer populariteit.
Geen richting, geen visie
Ook andere zaken waar Erdogan om wordt bekritiseerd, worden door zijn achterban niet belangrijk genoeg geacht om hem de rug toe te keren. Ze denken dat kwesties als persvrijheid, het monddood maken van de Koerdische politieke beweging en Turkije’s uiteenvallende buitenlandbeleid hun leven niet direct beïnvloeden. De groeiende economie beïnvloedt hun dagelijkse leven wél. Dat de basis voor die economische voorspoed werd gelegd vóór de AKP aan de macht kwam, en wel door Kemal Dervis, doet voor hen natuurlijk niet ter zake.
Om het Erdogan nog gemakkelijker te maken, is er in Turkije geen geloofwaardige oppositie. Het is te gek voor woorden en zelfs beschamend dat het de grootste oppositiepartij, de CHP, niet is gelukt met iets goeds op de proppen te komen om het Erdogan moeilijk te maken. De leider van de CHP is zwak en kan niet eens eigenhandig zijn eigen partij hervormen, laat staan de hele natie. De CHP heeft geen leider, geen richting, geen visie, geen boodschap. En is daarmee niet in het minst een bedreiging voor Erdogan.
Dus waarom zou Erdogan nu de hervormer gaan uithangen? Het zou alleen maar riskant zijn. In 2023 bestaat de republiek 100 jaar. Erdogan heeft geen doel, geen visie voor Turkije. Hij heeft alleen een doel voor zichzelf: president worden, zijn macht gebruiken om het systeem zo te veranderen dat de president een belangrijker rol krijgt, en president blijven tot het feest in 2023. En zo gaat het gebeuren.
Ik ben het met deze analyse helemaal eens. Maar ik zou Erdogan niet politiek lui noemen. Politiek gaat om de macht en Erdogan voert krachtig beleid om zijn persoonlijke machtsbasis verder uit te breiden.
Erdogan heeft de toch al zwakke democratie verder ondermijnt en Turkije heeft nu een hybride systeem, half dictatuur-half democratie. De mensen zijn rijker, maar onvrijer en geestelijk armer, ook door de islamisering van staat en onderwijs.
Erdogan werkt als iedere dictator vanaf de basis, in het onderwijs. Voor niet AKP-aanhangers, Koerden, niet-sunnieten, linkse leraren is slechts plaats wanneer ze hun identiteit en overtuiging verloochenen. En dan nog zijn de hogere functies gereserveerd voor de AKP.
De overheid is een banenmachine, waar jongeren en hoogopgelieden graag willen werken vanwege de baanzekerheid. Ook daar moet je met je identiteit in de kast en lijdzaam toe zien hoe de AKP partij uiteindelijk de baantjes verdeeld.
Naar mijn mening en op basis van mijn 20 jaar ervaring in Turkije, zorgen het staatsonderwijs, de werkloosheid en het nepotisme ervoor dat jonge afgestudeerden onzeker en bang de maatschappij ingaan. De economische groei levert hen weliswaar banen en inkomen op, maar ten koste van hun identiteit en vrijheid. De meesten hebben niet de openheid, moed en middelen om dit te doorbreken door bijvoorbeeld een eigen bedrijf te beginnen. Onder Erdogan is hier weinig in veranderd.
Turkije is voor mij, behalve een mooi land met aardige mensen, ook een voorbeeld van een land dat toont waar leven onder een staatsideologie toe leidt. Dat levert halve mensen op, die, als het economisch goed gaat het financieel wel aardig redden, maar psychologisch en mentaal achterblijven en maar een deel van hun capaciteiten aan durven te spreken. De druk vanuit de staat is nog steeds totalitair en de herinneringen aan de moordpartijen en martelingen door “de diepe staat” en de junta’s zijn nog overal aanwezig.
Turkije heeft inderdaad geen sterke landelijke oppositie. Alleen de linkse Koerdische partij BDP heeft duidelijke alternatieven. Daar zitten de moedige politici met goede ideeen voor meer democratie, mensenrechten en moderne bestuursvormen al autonomie voor regio’s.
Turkije mist een sterke linkse beweging die alternatieven voor Erdogan heeft. Het is triest maar links is in Turkije vanaf de zeventiger jaren letterlijk en figuurlijk monddood gemaakt. In Europa en Turkije zelf leven duizenden vroeger links-activistische Turken die gemarteld zijn, jaren in een isolatiecel hebben gezeten en vrienden hebben horen sterven terwijl die werden gemarteld. Velen daarvan hebben PTSS en hebben nog angst om naar hun land te gaan. Deze trauma’s en herinneringen zijn nog zo levend dat sinds de jaren tachtig links Turkije alleen bestaat in kleine gespreksgroepen die politiek niets voorstellen.