Ik wil wel even een voorspelling doen, voor eind 2013 of begin 2014. Tegen die tijd voldoet Turkije aan de voorwaarden om lid te mogen worden van de Europese Unie – tenminste, dat zei Egemen Bagis, minister voor EU-zaken, gisteravond bij een diner met journalisten waar ik bij was. En dan kan het best eens zo zijn dat Turkije daarmee zijn doel bereikt heeft en het daadwerkelijke lidmaatschap laat zitten. Turkije zou wel eens kunnen zeggen: ‘Bedankt voor de stok achter de deur bij het doorvoeren van hervormingen, maar we zijn zonder de EU echt beter af.’
Nee, natuurlijk zei Bagis dat niet letterlijk. Maar tussen de regels door was het me ineens duidelijk. Hij wees er verschillende keren op dat het traject richting de EU belangrijker is dan het doel van lidmaatschap op zichzelf. En toen ik vroeg wat Turkije eigenlijk te winnen heeft bij het lidmaatschap, antwoordde hij dat je de EU zou kunnen zien als de diëtist van Turkije: ‘Het is natuurlijk heerlijk om voor de tv te zitten met een bak ijs, maar als je weet dat het eigenlijk beter is naar de sportschool te gaan, is het fijn als iemand je aanmoedigt tot dat gezonde gedrag.’ Even verder denken: als je dan eindelijk je levensstijl veranderd hebt, in conditie bent en op gewicht, blijf je dan bij die diëtist? Of kost dat meer dan het oplevert?
Ik vond het opvallend dat Bagis geen enkel voordeel noemde van het daadwerkelijke lidmaatschap. En neem het hem eens kwalijk. Turkije heeft nu totale vrijheid als het gaat om bijvoorbeeld buitenlands beleid. Het heeft goeie banden met de EU (ja, nog steeds!) en het kan banden aanknopen met landen waar de EU nooit zo close mee zou zijn, zoals met Syrië en Iran. En Turkije kan, zonder daar aan iemand toestemming voor te vragen, visumverplichtingen opheffen met landen wanneer ze wil, en doet dat ook veelvuldig om de economie te stimuleren.
Dat legt Turkije allemaal geen windeieren. Het heeft het land een onafhankelijke en steeds belangrijker plek in de internationale diplomatie bezorgd. Daar blijft niets van over als EU-lid. Het open verkeer met bijvoorbeeld Libanon en Syrië zou zelfs een probleem zijn voor de EU, en Turkije zou voor veel landen de visumverplichting weer moeten invoeren. Turkije zou ineens lid zijn van deze groep landen die feitelijk geen rol van betekenis speelt op het wereldpodium. Europa zou haar internationale positie verstevigen met Turkije aan boord, maar voor Turkije zou het een verlies zijn.
Daarnaast heeft Turkije zich razendsnel weten te herstellen van de wereldwijde economische crisis. De economie groeit alweer met rond de tien procent, terwijl de Europese economieën moeite doen om überhaupt te groeien. Er heerst nog altijd angst onder veel Europeanen dat Turken massaal naar Europa zullen trekken als ze als EU-burgers vrij kunnen reizen en overal mogen werken, maar heeft Turkije wat dat betreft niet méér te vrezen? De groei en potentie van de Turkse economie wordt al in één adem genoemd met die van de BRIC-landen (Brazilië, Rusland, India en China) en Turkije ligt zó dichtbij Europa (of, zo je wilt, ín Europa) dat het niet denkbeeldig is dat Europeanen juist Turkije als een tsunami zullen overspoelen. Heeft Turkije iets aan die Europeanen? Nee: Turkije’s bevolking is groot en jong (72 miljoen zielen, gemiddelde leeftijd 27 jaar) dus Turkije kan dat prima alleen bolwerken.
Ik kan me het euforische gevoel een beetje voorstellen dat Turkije zal hebben op de dag dat ze ‘Bedankt, maar nee, bedankt’ zeggen tegen het EU-lidmaatschap. Maar dat gaat niet gebeuren eind 2013 of begin 2014. Bagis zei vol vertrouwen dat Turkije dan de zaken op orde zal hebben, maar hij maakte op mij niet de indruk de problemen in het land erg serieus te nemen. Zijn antwoorden op relevante vragen over Turkije’s democratiseringsproces waren totaal onbevredigend. Rechten van minderheden? Vervolgde en opgesloten journalisten? De zeer trage, of zelfs niet bestaande, voortgang in de oplossing van de Koerdische kwestie? Bagis bleef steken in het stellen van tegenvragen, het maken van grapjes en het steeds weer herhalen dat het tien tot dertig jaar geleden toch allemaal zoveel slechter was. Had hij er maar één keer blijk van gegeven dat hij erkent dat er nog altijd individuen en groepen zijn die te lijden hebben van het gebrek aan democratie in Turkije, en hoe schadelijk dat is voor het land.
Aan de andere kant, door zijn manier van vragen beantwoorden illustreerde hij wel hoe hard Turkije nog altijd een ‘diëtist’ nodig heeft. De nieuwe ‘leefstijl’ (belang hechten aan democratisering en daarnaar handelen) is nog geen gewoonte geworden. Het is een beetje als languit op de bank liggen met een bak ijs en daar grappen over maken, onderwijl de signalen van je lichaam negerend dat er ergens écht iets niet goed gaat.
Kijk, dat bedoel ik nou.
Een analyse die er toe doet.