Dagblad Hürriyet kwam dit weekend met een artikel waarin vier mannen (en nul vrouwen) werd gevraagd naar de tien invloedrijkste mensen in Turkije. Dat veroorzaakte nogal wat discussie natuurlijk, bijvoorbeeld omdat Atatürk door geen van de vier werd genoemd (wat was omdat het om levende mensen ging, maar ja, sommigen vinden dat Atatürk onsterfelijk is) en omdat PKK-leider Öcalan wel een paar keer werd genoemd (wat sommige mensen veroordeelden omdat ze vonden dat het de man ‘legaliseerde’).
Hoe dan ook, ik dacht, laat ik eens een lijstje maken met tien invloedrijke mensen in de geschiedenis van de republiek die nu niet meer onder de levenden zijn. Dus daar staat Atatürk wel op, en Öcalan niet. Sommigen zullen zich misschien afvragen waarom bijvoorbeeld Talat Pasa niet in mijn lijstje staat. Dat is omdat hij, en een aantal anderen die belangrijk waren in de jaren voor de stichting van de republiek, stierven voor de republiek een feit was.
Er staan niet alleen leiders op die haast vanzelfsprekend veel invloed hebben gehad, maar ook mensen die een grote invloed hadden in maatschappelijke groepen die nooit tot de machtige in Turkije behoorden.
Zoals elke top tien is ook deze natuurlijk voor discussie vatbaar. Het reactieveld is open!
1. Mustafa Kemal Atatürk (1881-1938)
Stichter en eerste president van de republiek.
2. Turgut Özal (1927-1993)
Premier tussen 1983 en 1989 en president van 1989 tot 1993. Hij transformeerde de Turkse economie van een naar binnen gerichte, gesubsidieerde staatseconomie naar een open en vrije markteconomie. Hij zette de economische veranderingen in gang na de militaire coup van 1980, waarna hij vice-premier werd en minister van staat. In 1983 werd hij gekozen tot premier en zette hij zijn hervormingen voort.
3. Said Nursi (1878-1960)
Een moslimgeleerde, geboren in een dorp in Bitlis in wat nu het zuidoosten van Turkije is. In zijn vroege jaren, tot 1926, werd hij gerespecteerd om zijn moderne ideeën over religie – hij stelde bijvoorbeeld voor scholen op te richten waar aandacht zou zijn voor zowel religie als wetenschap. Atatürk bood hem na de stichting van de republiek een functie aan, maar die weigerde hij. Vanaf toen werd hij keer op keer vervolgd, en verbannen van de ene uithoek van het land naar de andere. Zijn hele leven bleef hij schrijven over de islam.
Said Nursi staat niet alleen op mijn lijst omdat hij nog altijd veel volgers heeft, maar ook omdat hij een grote invloed had op Fethullah Gülen, de belangrijkste, meest gerespecteerde, invloedrijke en gewantrouwde religieuze leider van Turkije op dit moment. Gülen verblijft al jaren in de Verenigde Staten (en stond op allevier de lijstjes in Hürriyet).
4. Ismet Inönü (1884-1973)
Generaal, premier, en tweede president. Zijn politieke invloed was zelfs groot toen Atatürk nog president was, zo wordt gezegd. Hij speelde een belangrijke rol in de Onafhankelijkheidsoorlog, en was de eerste onderhandelaar van de Turkse delegatie tijdens onderhandelingen over het Verdrag van Lausanne, het verdrag dat leidde tot de internationale erkenning van de souvereiniteit van de Republiek Turkije.
Inönü leidde Turkey van een één-partijstelsel naar de eerste vrije democratische verkiezingen in 1950, die zijn partij, de CHP, verloor. Na de militaire coup van 1960, werd Inönü opnieuw premier. Hij bleef politiek actief tot in de vroege jaren zeventig.
5. Halide Edip Adivar (1884-1964)
Een feministisch leider, schrijfster, een korporaal en sergeant in het leger tijdens de Onafhankelijkheidsoorlog, een academica en (kortstondig) politica. Al als jonge vrouw schreef ze over onderwijs en over de status van vrouwen, en werd ze door het ministerie van onderwijs van het Ottomaanse rijk ingehuurd om meisjesscholen te hervormen. Ze reisde veel in het Ottomaanse Rijk en daarna in Turkije, Groot-Brittannië en India, werken als inspecteur, onderwijzeres en docent aan universiteiten. Ze was betrokken bij de nationalistische beweging en besloot mee te vechten in de Onafhankelijkheidsoorlog.
6. Seyh Said (1866-1925)
De eerste en grootste opstand van Koerden in Turkije ooit, in 1925, is vernoemd naar de aanvoerder ervan, Seyh Said. De opstand mislukte, Seyh Said werd gearresteerd en opgehangen in Diyarbakir. De opstand van 1925 vond plaats in de regio Dersim (officieel Tunceli sinds 1936), waar Koerdische stammen hun eigen feodale structuren in stand wilden houden en geen bemoeienis wilden van het centrale gezag in Ankara. De opstand was niet de laatste: de stammen bleven zich verzetten tegen assimilatie, tot de zogeheten ‘massamoorden van Dersim’ in 1937 het Koerdische verzet braken. Seyh Said was de eerste Koerdische leider die rebelleerde tegen de assimilatiepolitiek van de republiek, maar niet de laatste. De Koerdische kwestie is nog altijd niet opgelost.
7. Nazim Hikmet (1902-1963)
Turkije’s belangrijkste dichter. Hij was een communist en werd vaak een ‘romantische revolutionair’ genoemd. Zijn poëzie was zeer toegankelijk en ging vaak over het arbeidersleven en over het leven in de gevangenis. Hij werd voortdurend vervolgd om zijn politieke ideeën en schreef veel van zijn werk vanuit een cel. In 1951 werd hem zijn Turks staatsburgerschap afgenomen. Hij vluchtte naar Moskou, waar hij stierf. Zijn poëzie is in meer dan vijftig talen vertaald.
8. Hrant Dink (1954-2007)
Turks-Armeens mensenrechtenactivist en journalist. Zette zich in voor rechten voor minderheden in Turkije en voor de verzoening tussen Turken en Armeniërs door open en zonder taboes te praten over het verleden. Hij was de meest zichtbare figuur in de Armeense gemeenschap in Turkije en hij inspireerde veel Armeniërs hun identiteit niet langer verborgen te houden. Dink werd verschillende keren vervolgd omdat hij de Turkse identiteit beledigd zou hebben. Hij werd vermoord door een jonge nationalist op de stoep voor het kantoor van de tweetalige krant Agos, waarvan hij hoofdredacteur was.
9. Adnan Menderes (1899-1961)
In 1950 werd Menderes de eerste democratisch gekozen premier van Turkije. Hij was zeer populair en won de verkiezingen opnieuw in 1954 en 1957. Speerpunten in zijn beleid waren onder andere: sterkere banden met moslimlanden, het stimuleren van ondernemerschap, en het opheffen van veel restricties tegen religieuze uitingen. Kortom: hij volgde niet blind de idealen van Atatürk. Daarmee haalde hij zich de vijandschap van het Turkse leger op de hals: in 1960 greep het leger in en werd Menderes met een coup aan de kant gezet. In 1961 werd hij opgehangen.
De manier waarop hij aan zijn einde kwam, hebben Turkije nog decennia in zijn greep gehouden. Politici hielden altijd rekening met de militairen, en na de coup van 1960 grepen de militairen nog drie keer in. Pas in de laatste tien jaar is de macht van het leger werkelijk teruggebracht.
10. Türkan Saylan (1935-2009)
Arts en voorvechtster van vrouwenrechten en van onderwijs voor arme kinderen, vooral meisjes. Saylan werkte als dermatoloog en lepradeskundige in afgelegen gebieden van Turkije, waar ze besloot iets aan armoedebestrijding bij te dragen door zich in te zetten voor toegankelijkheid van het onderwijs. Ze richtte zich vooral op meisjes. In 1989 richtte ze de Associatie voor de Bevordering van Modern Leven op, die sindsdien beurzen heeft uitgereikt aan bijna 60.000 kinderen. Har werk gaat door en inspireert nog altijd velen. Niet alleen een waardevolle bijdrage aan het leven van tienduizenden individuele kinderen, maar ook aan de bewustwording over het belang van onderwijs.
Hallo Frederike, Ik heb even niets nuttigers te doen ;-), dus ik dacht: ik reageer even op je “Top 10″. Het is natuurlijk nogal subjectief wie er in voorkomen, maar een naam die ik toch wel mis, is die van Erbakan. Naar mijn mening heeft deze politicus erg veel invloed gehad op het (traditionele en fundamentalisctische) platteland en daarmee op een zeer groot deel van de bevolking. Hij was het ook die de machtige rol van het leger voor het eerst ter discussie stelde en de ogen veel meer gericht hield op het oosten dan op het westen. Daarmee heeft hij volgens mij als het ware de weg bereid voor Erdogan en diens nieuwe koers van Turkije. Volgens mij had Erbakan niet mogen ontbreken in je “Top 10″. Hartelijke groeten, Ben
Fundamentalisctisch? Vanwaar dat? Ik geef toe dat er een groepje is van enkele tienduizenden fundi’s in Turkije net zoals hier in Nederland en in de VS, maar waar slaat het nu op dat het platteland fundamentalistisch zou zijn?
Sorry! De snelheid is even ten koste gegaan van de zorgvuldigheid (zie ook de spelling). Ik bedoel: het traditionele platteland en de fundamentalisten.
“Moderne ideeen over religie”? Heb je wel eens wat van Said Nursi gelezen? Daar wordt je niet echt vrolijk van, m.n. over vrouwen houdt hij er erg extreme ideeen op na. Ben een aantal keren in Barla (op d St. Paul’s trail) geweest waar een soort bedevaartsoord is voor Said Nursi en heb daar het een en ander van hem gelezen vandaar.
Evelien, ik geloof je meteen, maar op gebieden die destijds bediscussieerd werden, zoals onderwijs in geloof of wetenschap (hij zei dus: allebei!) hield hij er voor díe tijd moderne ideeën op na.
Van mij mag Adnan Menderes een gedeelde plaats op 2 naast Turgut Ozal.
Dag
Een zeer interresant en gedurfde top 10. Ik vind zelf dat wellicht Deniz Gezmis, Mehmet Akif Ersoy, Necip Fazil Kisakurek en Gulen zelf ook een plekje in de top 10 verdienen, maar goed dat is dan weer mijn eigen lijstje :)
p.s.
Ik ken een paar mensen waarvan de ouders uit Barla komen en ben daar ook een keertje geweest maar heb van niemand gehoord of zelf meegemaakt dat het daar een soort bedevaartsoord is. Het is volgens mij juist een van de vele plekken waar Nursi uiteraard gedwongen zijn leven moest doorbrengen.En zoals genoemd door Fréderike was hij een van de eerste geleerden die zei dat geloof en wetenschap wel degelijk samen kan.
misschien is het toch wel handig om zelf zijn werk te lezen in plaats van alles te geloven wat we horen het blijkt ook in verschillende talen te zijn vertaald.
Wat mij betreft moet AHMET ŞIK, schrijver van het boek “Wie het aanraakt, verbrandt” (zie de artikels van Fréderike Geerdink en Zehra Kaya hierover) op nummer 1 geplaatst worden. Net als Nazim Hikmet, Seyh Said en Hrant Dink. En net als Halide Edip Adivar en Türkan Saylan::::::::))))))))) En ook net als Deniz Gezmis en Ahmet Kaya en Turan Dursun::::))))
En naar mijn mening moeten uit de lijst geheel verwijderd worden: Fethullah Gulen, Said Nursi, Turgut Ozal, Adnan Menderes en consorten! Weg ermee!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
En de door de Turkse politie vermoorde jonge journalist Metin Göktepe (die voor de Turkstalige arbeidersdagblad EVRENSEL werkte. Zie http://www.evrensel.net)
“En de door de Turkse politie vermoorde jonge journalist Metin Göktepe (die voor de Turkstalige arbeidersdagblad EVRENSEL werkte. Zie http://www.evrensel.net)”
Die moet ook op plaats 1 wel te vertaan!
…verstaan!