Terwijl ik dit schrijf, laat op zondagavond, heerst er chaos in het Turkse parlement. Voordat volgende week het zomerreces begint, wil de regerende AKP de wet veranderen ie de Speciaal Bevoegde Rechtbanken regelt. De emoties lopen hoog op, er vielen zelfs klapen, en de uitkomst is onzeker – en dat blijft nog wel een uurtje of wat zo. Toch is het tijd voor wat beschouwing over waar het eigenlijk over gaat.
Speciaal Bevoegde Rechtbanken (SBR’s) werden ingevoerd in 2004 om de strijd aan te gaan met zware misdaden als staatsgrepen, terrorisme en drugshandel. Ze vervingen de Staatveiligheidsrechtbanken, die in 1983 door de militaire machthebbers na de coup van 1980 werden opgezet en die pas in 2004 werden afgeschaft. De problemen die beide soorten rechtbanken met zich meebrengen, zijn min of meer gelijk: verdachten hebben veel minder rechten dan bij normale rechtbanken, de aanklager heeft veel bredere bevoegdheden, de tijd dat mensen in voorarrest kunnen zitten is (extreem) lang, ook zonder dat er stevig of zelfs enig bewijs tegen ze is.
De bekendste zaken die nu door de SBR’s worden behandeld, zijn de KCK-zaak en de Ergenekon-zaak. Beide zijn, zacht uitgedrukt, controversieel. Een onvoorstelbaar aantal mensen staat terecht, het duurt allemaal verschrikkelijk lang en er is geen bewijs tegen de verdachten, of er zijn sterke aanwijzingen dat het bewijs nep is. Of mensen worden vervolgd om zaken die in een democratie helemaal niet strafbaar zouden moeten zijn, zoals het uiten van je mening, op papier of in een speech.
Beter af zonder SBR’s
De AKP instelleerde de SBR’s in 2004 en heeft in de jaren tot nu nooit iets gedan om de onrechtvaardige behandeling van verdachten aan te pakken. Tot zeer recent. Ineens, van de ene op de andere dag, moesten de SBR’s worden afgschaft. Premier Erdogan gaf toe dat het nogal uit de hand gelopen was. De CHP wil de SBR’s ook afgeschaft zien, de BDP ook. Ze vechten elkaar de tent uit over hoe dan precies, maar ze zijn het er in ieder geval over eens dat het land beter af is zonder SBR’s.
Je kunt je natuurlijk afvragen waarom de AKP er ineens zo op gebrand is de SBR’s af te schaffen. De partij stond tot nu toe vierkant achter zowel het KCK- als het Ergenekonproces. Het argument daarvoor was dat vooral de Ergenekonzaak goed zou zijn voor de democratie, omdat de zaak breekt met de traditie van het leger van tijd tot tijd een staatsgreep te plegen een tegen democratisch gekozen regering. Wat waar is, maar er zijn simpelweg te veel bij-effecten. Je kunt coupplegers heel goed vervolgen zonder ook journalisten en academici in het gevang te gooien die sympathiseren met de mensen die (vermeend, want er is nog niemand veroordeeld) daadwerkelijk een coup planden.
Oké, dus de AKP vindt die democratisering ineens niet meer belangrijk? Nee, nou niet meteen cynisch beginnen te lachen, ik weet dat democratisering al heel lang niet meer hoog op het prioriteitenlijstje van de regering staat, maar in dit geval moet de vraag toch worden gesteld. Nou, de AKP zegt dus dat ze democratisering nog steeds belangrijk vindt, en dat ze daarom garanderen dat de lopende SBR-zaken niet zullen worden beїnvloed door de nieuwe wet. Dat zeggen ze om de juridische macht te paaien, want die waarschuwen tegen het afschaffen van de SBR’s: de zaken zouden wel eens patsboem ten einde kunnen komen en de verdachten zouden vrijuit kunnen gaan. De AKP belooft dat te voorkomen door de nieuwe wet te ‘repareren’ met een andere wet.
Verdachten vrijuit
Wat natuurlijk volstrekt belachelijk is, naar mijn bescheiden mening. Als je constateert dat de SBR’s niet werken en de basisrechten van verdachten ernstig worden gechonden, dan gaat het tegen iedere logica in om de zaken waar het nou net om gaat, uit te sluiten van de nieuwe wet. Als het veranderen van de wet betekent dat de zaken niet door kunnen gaan zoals nu en dat er verdachten vrijuit zullen gaan, dan is dat maar zo. Er is ongetwijfeld een manier om te zorgen dat de zaken tegen mensen tegen wie sterk bewijs is, doorgang kunnen vinden. En de rest zou sowieso niet vast moeten zitten.
Hoe dan ook, wat de AKP er nu zo op gebrand maakt de SBR’s af te schaffen, is dat, zo kwam mij ter ore, ze er zelf de volgende slachtoffers van kunnen zijn. Meer precies: de gemeentes die door de AKP worden bestuurd. Sommige CHP-gemeentes hebben al met de SBR’s te maken wegens corruptiebeschuldigingen, en er gaan geruchten dat de AKP als volgende aan de beurt is, gebaseerd op echt, verzonnen of zwak bewijs. De regering heeft, met andere woorden, haar grip op de juridische macht verloren.
Verloren aan wie? De AKP heeft sterke banden met de religieuze Gülen-beweging, die wordt geleid door de prediker Fethullah Gülen, die in de VS resideert. De Gülen-beweging heeft veel volgers in Turkije – zij hebben de AKP groot gemaakt. De ‘Fethullahci’s’ zouden nu de macht binnen het juridisch apparaat in handen hebben. De relatie tussen de AKP en Gülen zou al een tijdje aan het bekoelen zijn. Een signaal daarvan was het arrestatiebevel afgelopen februari voor Hakan Fidan, de hoogstgeplaatste ambtenaar van staatsveiligheidsdienst MIT. Dat bevel werd door sommigen gezien als een aanval van de juridische macht op de AKP, want Fidan was door premier Erdogan persoonlijk aangesteld en hij hield in de Noorse hoofdstad Oslo gesprekken met vertegenwoordigers van de Koerdische PKK. De AKP veranderde razendsnel de wet om Fidan te redden. Maar wat als er inderdaad nog een ‘juridische coup’ tegen de AKP in de maak is? Je kunt de wet niet blijven repareren met bij-wetjes, op een gegeven moment moet je de kern van het probleem aanpakken.
Druk maken om democratie
Ik weet natuurlijk niet of dit waar is, maar het zou verklaren waarom de AKP ineens van de SBR’s af wil, nadat ze de rechtbanken hun schadelijke werk jarenlang hebben laten doen zonder in te grijpen. Een keiharde machtsstrijd tussen de regering en de instituten die nu worden bestierd door mensen die de AKP zelf in het zadel heeft geholpen: intrigerender kan het toch haast niet?
Terwijl het parlement doorvecht (of aan het zomerreces begonnen is), breng ik de hele maandag in een rechtbank door. In Silivri, ten westen van Istanbul, waar een belangrijk deel van de KCK-zaak van start zal gaan, ook voor een SBR. Het is de zaak tegen onder andere academica Büsra Ersanli en uitgever en mensenrechtenactivist Ragip Zarakolu, die respectievelijk worden beschuldigd van ‘het leiden van een terroristische organisatie’ en het ‘helpen van een terroristische organisatie’. Lees hier hoe idioot de beschuldigingen zijn. Hoe sneller de SBR’s worden afgeschaft, hoe beter. Zodat de mensen die zich werkelijk druk maken om democratie en er aan kunnen bijdragen en waarvan Ersanli en Zarakolu geen betere voorbeelden kunnen zijn, zo snel mogelijk vrij zijn.
Recente reacties