‘Het is niet schadelijk’, zei Minister van Binnenlandse Zaken Sahin over traangas. Maar toch zijn er de afgelopen jaren zeven mensen omgekomen door het gebruik ervan. Voorbeelden: twee mensen kregen een hartaanval nadat ze in een traangaswolk terecht kwamen, eentje overleed doordat hij een traaangashuls tegen zijn hoofd kreeg. Dus dat is de discussie die nu wordt gevoerd: is traangas schadelijk of niet. Ik zou graag een andere vraag opwerpen: waarom is de Turkse politie niet beter getrained in het begeleiden van demonstraties, in plaats van ze uit de hand te laten lopen?
Neem het geval van Metin Lokumcu. Hij was leraar in Hopa, een stad aan de Zwarte Zee-kust, niet ver van de Georgische grens. Vorig jaar was de AKP-verkiezingscampagne in Hopa, en Erdogan zou speechen. De AKP is in Hopa, op z’n zachtst gezegd, niet erg geliefd. Mensen kwamen samen om te demonstreren tegen de regeringspartij, ook Metin Lokumcu. De demonstratie liep uit de hand, er werden stenen gegooid, het waterkanon werd gebruikt, en de politie zette traangas in. Matin Lokumcu overleed, naar later bleek aan een hartaanval, waarschijnlijk veroorzaakt door paniek over het gebruik van traangas.
Engeltjes
Als de Turkse politie traangas gebruikt, gaan ze voluit: ze schieten het vanaf een ME-wagen op de hele menigte. Een paar stenengooiers zijn genoeg om traangas te spuiten, en soms is zelfs dát niet nodig. Vaak is gewoon een demonstratie op zichzelf genoeg. De voorbeelden zijn talrijk en allemaal recent: studenten die op traangas worden getrakteerd als ze protesteren tegen het bezoek van een politicus aan hun universiteit, vakbondsleden die met gas uit elkaar worden gejaagd als ze tegen de nieuwe onderwijswet te hoop lopen, linkse groeperingen die in een slag met de politie verzeild raken tijdens een demonstratie tegen de dood van Metin Lokumcu, en zo meer.
Maar doen die demonstranten dan niets verkeerd? Zijn dat allemaal engeltjes? Daar gaat het niet om. Als er grootschalige rellen zijn, is het gebruik van traangas misschien geoorloofd, maar dat is zelden het geval. Als een paar mensen in een demosntratie stenen gooien, is traangas niet het middel, want het kan ook schade toebrengen aan mensen die alleen maar kwamen om gebruik te maken van hun democratisch recht te demonstreren. Maar ook omdat door traangas de spanningen alleen maar toenemen – als je voor het gebruik geen stenengooiers had, kun je er rekenen dat je ze daarná wél hebt.
Het is de verantwoordelijkheid van de politie en het Ministerie van Binnenlandse Zaken om demonstraties fatsoenlijk te begeleiden en te zorgen dat ze niet uit de hand lopen. En hun verantwoordelijkheid gaat zelfs nog verder: ze moeten ervoor zorgen dat mensen veilig en vrij gebruik kunnen maken van hun recht te demonstreren. De Turkse politie komt er niet in de búúrt. De eerste stap zou zijn om het gebruik van traangas tegen vreedzame demonstranten ernstig aan banden te leggen – het soort demonstranten dat in Turkije altijd ver in de meerderheid is.
“Het is de verantwoordelijkheid van de politie en het Ministerie etc.” Zo zien wij (Hollanders) dat.
Maar als je soms ziet hoe het daar gaat. Dan vraag ik me echt af: hoe en wat wordt binnen die instanties officieel en in de praktijk gedacht en gehandeld?
Ik zag het traangas-spuiten op de dag van Newroz in Diyarbakir. De witte wagens kwamen met een noodgang aanrijden over een lege straat en spoten gericht op de weinige passanten, die er op de stoep liepen. Volgens mij probeerden ze juist zoveel mogelijk mensen te raken.
Ik noem dat ‘zinloos geweld’. De Koerdische vrouwen, waar ik logeerde, bleven rustig. Zij zijn er aan gewent.