‘Ik weet zeker dat de staat erachter zit’, zegt Kadriye Ceylan. Haar zoon, Tolga Baykal Ceylan, verdween in augustus 2004. Hij woonde in Istanbul, waar hij studeerde, en ging op een korte vakantie naar het plaatsje Igneada. Hij kwam nooit meer terug naar huis. Kadriye heeft geen hoop meer dat de staat ooit naar haar zal luisteren. Dus gooide ze, samen met een groep andere familieleden van verdwenenen, flessen in de zee met briefjes erin. ‘Misschien vindt iemand ze’, zegt Kadriye, ‘en worden onze woorden gehoord.’
Kadriye Ceylan, moeder van Tolga Baykal Ceylan, die zeven jaar geleden op 24-jarige leeftijd verdween. (klik op foto voor vergroting)
Het gebrek aan hoop dat er ooit opheldering komt over het lot van de verdwenenen, is me nog het meest bijgebleven van vandaag. Ik ging naar Igneada, een kuststadje dichtbij de Bulgaarse grens, met het Comité tegen Verdwijningen van de IHD, de grootste mensenrechtenorganisatie in Turkije. Natuurlijk waren er ook een aantal ‘Zaterdagmoeders’ – de Zaterdagmoeders, dat zijn moeders (en echtgenotes, en andere familieleden) van verdwenen personen, die elke zaterdag een sit in-protest houden om aandacht te vragen voor hun geliefden. Dit tripje was een goeie manier om weer aandacht in de pers te krijgen, want de zaterdagse sit ins (dit weekend werd de 333ste gehouden!) leveren niet veel artikelen en tv-items meer op.
Veel verdwijningen vonden plaats na de militaire coup van 1980, en in de jaren tachtig en negentig toen de strijd tussen de PKK en het leger op z’n bloedigst was. Mensen werden gedumpt in putten, in velden, in massagraven. Van één van de vrouwen waarmee ik gisteren sprak, verdween de echtgenoot spoorloos nadat hij door de gendarme thuis was opgehaald in de zuidoostelijke provincie Urfa. Een andere vrouw verloor haar zoon. Ze vonden hem terug, dood en ernstig gemarteld, maar voor zijn dood is nooit iemand gestraft.
De zaak van Kadriye Ceylan is wat anders dan anders: haar zoon verdween, maar het is niet honderd procent zeker dat de staat erachter zit. Het kan ook zijn dat hij is verdronken, of is vermoord door ‘gewone’ criminelen. Maar het punt is, Kadriye’s oproep aan de autoriteiten om haar zaak wérkelijk diep te onderzoeken, is nooit serieus genomen. Kadriye: ‘Niet lang nadat hij verdween, werd ik gebeld dat zijn lichaam was aangespoeld op het strand. Het lichaam had dagen in het water gelegen dus het was moeilijk identificeerbaar. Het lichaam droeg wel de zwembroek van mijn zoon, maar het bleek hem later, naar verder onderzoek, niet te zijn. Voor mij betekent dat dat de politie of de militaire politie mijn zoon of zijn lijk in handen hebben gehad maar het niet willen toegeven. Niet lang daarna kwamen ze met een ander verhaal: Tolga zou naar Bulgarije vertrokken zijn. Toen Bulgarije dat officieel ontkende, kwam er weer een nieuwe versie. Hij zou gezien zijn op de Amerikaanse tv. Ik heb de beelden gezien, maar ze waren veel te vaag om iets te kunnen zien. Waarom zou hij trouwens ook in de Verenigde Staten zitten, wat heeft hij daar te zoeken? Maar voor de staat was het duidelijk: Tolga was het land uit, zaak gesloten.’
Kadriye Ceylan (met witte Kemal-tas) gooit een fles en een bloem in de Zwarte Zee bij het plaatsje Igneada, waar haar zoon Tolga verdween. (klik op plaatje voor vergroting)
Tolga’s zaak is onlangs onderzocht door een speciale parlementaire commissie die verdwijningen onderzoekt. Kadriye is er cynisch over: ‘Na drie maanden onderzoek waren ze eruit en concludeerden ze dat de staat niets met zijn verdwijning te maken had. Hij was niet opgepakt, zeiden ze, en dat was dat.’ Haar hoop ooit gehoord te worden dobbert nu in een fles in de Zwarte Zee. Ook de andere vrouwen waarmee ik sprak, hadden geen hoop dat de waarheid over hun geliefden ooit boven tafel zou komen. Die hoop ging verloren in de loop der jaren.
Maar, is er werkelijk geen hoop? Ik weet het nog niet zo zeker. Afgelopen vrijdag werden in de provincie Dersim, officieel Tunceli geheten, drie veertien jaar oude massagraven geopend. De staat heeft jaren geprobeerd de opening tegen te houden, maar uiteindelijk besliste een rechter dat het tijd was de stoffelijke resten aan de familie terug te geven. In dit geval ging het om PKK-strijders die in een gevecht waren omgekomen, maar er zijn ook veel (massa)graven met (Koerdische) burgers. Er zijn er de afgelopen jaren al meer geopend. Dat is een teken dat er eindelijk iets verandert in de houding ten opzichte van verdwenenen.
Een ander teken is de toenemende stroom informatie over de activiteiten en slachtoffers van Jitem, een geheime anti terrorisme-unit van de militaire politie die verantwoordelijk wordt gehouden voor de verdwijning van en moord op vele PKK-strijders, Koerdische burgers en intellectuelen. Nog een teken: er is een parlementaire commissie die (sommige) verdwijningen onderzoekt. Het is allemaal nog lang niet genoeg, maar feit is dat dit alles jaren geleden ondenkbaar was. Misschien zijn het de eerste stappen op de ongetwijfeld lange en moeilijke weg naar opheldering.
Zwart doek: 'De strijd voor de verdwenenen is overal', in het zand: 'Vind me, mama'. Op het strand van Igneada aan de Zwarte Zee. (klik op plaatje voor vergroting)
Maar de emoties van de familieleden van de verdwenen mensen worden niet geleid door andere feiten. Bijvoorbeeld het feit dat hun zoon, echtgenoot of broer er niet meer is. Het feit dat hun lichamen nooit gevonden zijn, of in verminkte, gemartelde staat werden aangetroffen. Het feit dat ze keer op keer bijde overheid aanklopten en nul op het request kregen. Op de dag van de verdwijning verloren ze een geliefde, maar het was ook de dag dat ze elk vertrouwen in de overheid van hun eigen land begonnen te verliezen. Zowel hun zoon/man/broer/vader en hun vertrouwen zijn voor altijd weg.
De IHD wil dat Turkije het VN-verdrag tegen verdwijningen tekent. Dat verdrag definieert verdwijningen als misdaden tegen de menselijkheid, en die kunnen niet verjaren. Inderdaad een noodzakelijke stap, gezien de lange tijd die er ongetwijfeld nog overheen gaat voor Turkije bereid is werkelijk openheid van zaken te geven. Een stap waar Turkije vrees ik nu nog niet klaar voor is.
Recente reacties