Gisteren onthulde dagblad Taraf een document van de Nationale Veiligheidsraad (NVR) waarin werd besloten dat er afgerekend zou worden met de beweging van de invloedrijke islamitische prediker Fethullah Gülen. Het document was ook ondertekend door premier Erdogan en stamt uit 2004. Lang geleden, zou je zeggen, dus wat is de relevantie van zo’n document vandaag?
Fethullah Gülen
Woordvoerders van de regering, zoals Erdogans adviseur Yalçın Akdoğan en vice-premier Bülent Arinc, hebben meteen na de primeur van Taraf toegegeven dat het document inderdaad bestaat, maar stellen dat de regering het plan nooit ten uitvoer heeft gebracht. Het was slechts een ‘aanbeveling’ van de NVR, een maandelijkse vergadering waarin vertegenwoordigers van het leger en de regering lopende politieke zaken bespreken.
Ik geloof dat wel. Turkije stond er in 2004 heel anders voor dan vandaag. Erdogan’s AKP was nog maar twee jaar aan de macht en zat nog lang niet zo stevig in het zadel als nu. De partij werd diep gewantrouwd door het leger wegens haar wortels in de politieke islam, en de AKP moest rekening houden met dat wantrouwen: het tijdperk van militaire coups, al dan niet met tanks in de straten, was nog niet ten einde.
In 2003 werd de Nationale Veiligheidsraad, opgericht na de militaire coup van 1961, hervormd. De bevoegheden van de NVR waren uitgebreid na de coup van 1980, en tot 2003 was de regering verplicht ‘aanbevelingen’ van de NVR op te volgen. De balans tussen vertegenwoordigers van de militaire en politieke macht in de NVR (vijf militaire leden, namelijk de opperbevelhebber, en de bevelhebbers van de landmacht, luchtmacht, marine en gendarme, en vijf politieke, namelijk de president, premier, en de ministers van binnenlandse zaken, buitenlandse zaken en defensie) was alleen in getal in evenwicht. Daarbij was in 2004 Necdet Sezer de president, en die was van de oude garde en had net zo’n diepe hekel aan de AKP als het leger.
Enorme verkiezingsoverwinning
Sinds 2003 hoeft de regering de ‘aanbevelingen’ van de NVR niet meer op te volgen. En het is aannemelijk dat deze specifieke aanbeveling om de Gülen-beweging uit te schakelen, niet werd uitgevoerd, want de relaties tussen de partij en de beweging waren destijds uitstekend. De volgelingen van Gülen hielpen de AKP in 2002 aan een enorme verkiezingsoverwinning, een jaar nadat de partij was opgericht. Het economische beleid van de AKP pakte vervolgens goed uit voor bedrijven in Anatolische steden waar veel op de AKP was gestemd. De Gülen-beweging, waarin onderwijs één van de pijlers is, kreeg alle ruimte om privé-scholen op te richten, zowel voor regulier onderwijs als voor scholen waar jongeren zich konden voorbereiden op, onder andere, het toelatingsexamen voor de universiteit. En geleidelijk werden de ‘Gülenci’s’ beloond voor hun trouw en kregen ze steeds belangrijker posten toegeschoven binnen allerlei instituten van de staat, zoals de politie en het juridische systeem.
In de zomer van 2011 deelde de AKP een gevoelige klap uit aan de militaire macht, die sindsdien voor een flink deel (maar uitdrukkelijk niet helemaal) onder politieke controle staat en geleid wordt door een man loyaal aan de AKP. In 2008 had de partij ook al een overwinning behaald: de AKP overleefde een rechtszaak die de hoogste openbaar aanklager aanspande om de AKP te verbieden. De AKP was ineens vrij, of, meer precies, vol zelfvertrouwen. Inmiddels is het effect daarvan duidelijk: premier Erdogan is steeds autoritairder geworden en hij probeert zijn conservatieve levensstijl steeds meer aan anderen op te dringen, soms door wetten, soms door mensen met een andere levensstijl publiekelijk te schande te maken.
Het document van de NVR in 2004. Bron: dagblad Taraf.
Enorme veranderingen tussen de tijd dat Erdogan in 2004 zijn handtekening onder het NVR-documment zette, en nu. De machten van weleer zijn gemarginaliseerd, en dat heeft geleid tot een nieuwe machtsstrijd: die tussen de AKP (en Erdogan in het bijzonder) en de Gülen-beweging. Die machtsstrijd werd voor het eerst openbaar in februari 2012, toen Gülenci’s in het juridische apparaat probeerden het hoofd van de nationale veiligheidsdienst, Hakan Fidan (een vertrouweling van Erdogan) verdacht te maken door hem in verband te brengen met de verboden Koerdische organisatie de KCK. Sindsdien gaat het van kwaad tot erger met de relaties tussen de AKP en Gülen.
Laatste dieptepunt is een ongemeen felle discussie over de privé-scholen die de jeugd moeten voorbereiden op de universiteitstoelatingsexamens en die de Gülen-beweging het afgelopen decennium verspreid over het land heeft geopend: de AKP wil ze sluiten. Erdogan zegt dat dergelijke privé-scholen niet nodig zouden moeten zijn om succesvol te zijn bij het belangrijke examen. De Gülenci’s zien de pogingen om hun opleidingsinstituten te sluiten als een directe aanval op hun beweging. Onderwijs is voor hen van levensbelang: daar leiden ze hun jonge volgers op, daar binden ze ze aan de beweging door ze onder te brengen in hun eigen internaten en studentenhuizen, daar stomen ze hun jeugd klaar voor zo hoog mogelijke posities in de maatschappij.
Een laagje stof
De machtsstrijd tussen de AKP en de Gülen-beweging lijkt alles te maken te hebben met de presidentsverkiezingen die gepland staan voor augustus 2014. Erdogan wil president worden, al heeft hij dat nog steeds niet officieel aangekondigd. De andere mogelijke kandidaat, al heeft ook hij zich nog niet officieel gemeld, is de huidige president Gül (die in 2004 het document van de NVR ook tekende, als minister van buitenlandse zaken). De laatste staat, zo wordt algemeen aangenomen, dichter bij de Gülen-beweging dan Erdogan. Als het Erdogan lukt de beweging kapot te maken, te verdelen, brengt hij de mogelijke kandidatuur van Gül ernstige schade toe.
In 2004 had Erdogan geen reden om de ‘aanbeveling’ van de Nationale Veiligheidsraad uit te voeren. Maar het lijkt erop dat hij het plan nooit vergeten is, en het nu van een laagje stof heeft ontdaan om het alsnog in de praktijk te brengen.
Recente reacties