Is premier Erdogan nou tegen overspel en veelwijverij of niet? Voor zover ik weet heeft hij nog niet gereageerd op het lopende debat. Het onderwerp: een adviseur die hij eerder dit jaar heeft aangesteld, Ali Yuksel, heeft drie echtgenotes en is van plan een vierde te nemen. Officieel is het niet mogelijk om meer dan één vrouw te trouwen, dus heeft deze godsvrezende één vrouw voor de wet getrouwd, en trouwde hij ze alledrie in een religieuze ceremonie. Zo klaar als een klontje: overspel, veelwijverij. Erdoğan is daar tegen, dat weet iedereen want hij heeft geprobeerd overspel in het wetboek van strafrecht op te nemen een jaar of wat geleden. Maar in dit geval is het aangaan van meer seksuele relaties dan die met je eerste en enige vrouw blijkbaar geen probleem.
‘In dit geval’, dat betekent dat de imam zijn zegen erover uitgesproken heeft. Maar juridisch gezien is het onmogelijk meer dan één huwelijk aan te gaan, óók als het alleen om een religieuze ceremonie gaat: een ‘imam nikah’ (religieus huwelijk) kan alleen voltrokken worden als het stel al officieel voor de wet getrouwd is. Dus voor de tweede keer een imam nikah doen is onmogelijk, laat staan voor een derde of vierde keer.
In de praktijk gebeurt het echter vaak dat de regels geschonden worden. In sommige regio’s is het nog vrij normaal om alleen imam nikah te doen en het wettelijk huwelijk eeuwig uit te stellen, sommige jonge stellen gebruiken de imam nikah om hun familie onder druk te zetten hen toestemming te geven ook officieel in het huwelijksbootje te stappen, en in toeristische plaatsen gaan jonge Turkse goden soms heel ver om een jonge Westerse godin ervan te overtuigen dat hij echt van haar houdt, onder andere haar romantisch meeslepen naar een imam om te ‘trouwen’.
Omdat imams in Turkije door de staat worden betaald, rijst de vraag hoe het kan dat er op zulke grote schaal illegaal getrouwd wordt. Ten eerste: een heleboel mannen noemen zich imam zonder dat ze in dienst zijn van de staat en ook zij voeren imam nikah uit. Ten tweede: veel staatsimams nemen het ook niet zo nauw met de regels, want tradities zijn diepgeworteld. En ze komen ermee weg. Net zoals de mensen die een tweede, derde, vierde huwelijk aangaan: zelfs als het openlijk gebeurt, zoals in het geval van Ali Yuksel, neemt niemand de moeite een klacht in te dienen of een rechtszaak tegen hem te beginnen. Sterker nog: de premier zet het heerschap op zijn loonlijst.
Ik ben trouwens niet principieel tegen het hebben van meer echtgenoten of echtgenotes. Als alle betrokkenen in een relatie het eens zijn over welke vorm van samen leven dan ook, vind ik het allemaal prima. In veel samenlevingen is het niet geaccepteerd omdat het niet samengaat met de religieuze moraal, of omdat het aangaan van een huwelijk met meerdere personen allemaal complicaties met zich meebrengt in wetgeving rond bijvoorbeeld pensioenen en nalatenschappen. Maar in dit geval gaat het om gelijke rechten voor mannen en vrouwen. De mannen mogen tot vier vrouwen hebben, de vrouwen moeten het natuurlijk bij één partner laten. En kan een vrouw bezwaar maken als haar man aankondigt nog een vrouw te willen trouwen, en nóg een, en nóg een? Vast niet, want in opstand komen tegen je man lijkt me geen deugd in een religieus huwelijk.
Maar de ‘zaak-Yuksel’ is voor de AKP welbeschouwd natuurlijk een buitenkansje. De partij krijgt nu bakken kritiek over zich heen, en terecht: ze zijn zó hypocriet als het om ‘familiewaarden’ gaat, en nemen nu zelfs iemand in overheidsdienst die wetten overtreedt. De AKP heeft de (islamitische) tradities rond het huwelijk natuurlijk niet bedacht, maar ze hebben nu wel de macht om er officieel mee af te rekenen. Het zou hoog op hun prioriteitenlijstje moeten staan: polygamie uitbannen. Imams ontslaan die imam nikah voltrekken zonder dat het stel voor de wet getrouwd is, openbaar aanklagers oproepen de wet op dit gebied strikt toe te passen en overtreders te vervolgen, en laten zien dat ze de kwestie serieus nemen door Ali Yuksel van de loonlijst te schrappen. Een buitenkansje toch, om te laten zien dat het ze menens is met het moderniseren van Turkije en om te proberen sceptici ervan te overtuigen dat ze echt niets moeten hebben van alles wat riekt naar sharia wetgeving?
Ik vrees dat de AKP deze prachtkans laat liggen. De partij is en blijft oerconservatief, en haar belangrijkste politieke leiders zijn te veel geworteld in conservatieve, islamitische familietradities.
Een prachtkans? Wat maakt het uit? Zulke kansjes zijn al in het verleden door de AKP vaak benut. De sceptici wordt toch niet overtuigd. Vervolgens zeggen ze dat AKP ze in de maling probeert te nemen door een masker op te doen en dat ze onverstoord doorgaan met hun ‘geheime agenda’. Zelfs toen Erdogan zei dat ze niet streven naar een sharia wetgeving, blijven sceptici zeggen dat de AKP streeft naar een sharia wetgeving.
Ik kan je een voorbeeld geven van de andere kant. Ondanks de seks-schandalen van Berlusconi, blijft Erdogan goede relaties met Berlusconi onderhouden. Is Erdogan hiermee nu een uiterst liberale democraat?