De kranten staan er vol mee deze week: foto’s van juichende jongens (en af en toe een meisje) die goed hebben gescoord op hun ÖSS. Dat is een examen aan het eind van de middelbare school waarmee wordt bepaald of je slim genoeg bent voor de universiteit, en zo ja voor welke. De scholieren op de foto’s behoren tot de besten: sommigen scoorden zelfs honderd procent! Wow, zijn die even slim!
Zijn ze inderdaad zo slim, of zijn dit de jongens en meiden die het hardst gestudeerd hebben, die een goed geheugen hebben voor feiten en hun sociaal leven het efficiëntst om zeep hielpen? Dat laatste, ben ik bang. Maar niet meedoen aan de ÖSS-gekte, is voor het gros van de middelbare scholieren geen optie. Het examen bepaalt voor een deel je toekomst. Een bull op zak betekent in Turkije niet per se dat je een goeie baan vindt: alleen als je aan één van de beste universiteiten studeert, maak je een goede kans op de arbeidsmarkt. Na het examen wordt er een lijst gepubliceerd waar opstaat met welke score je je bij welke universiteit kunt aanmelden.
Om goed te scoren en dus toegang te krijgen tot de beste universiteiten, is slim zijn, braaf naar school gaan, studeren en je huiswerk doen, bepaald niet genoeg. Zonder ‘dershane’ wordt het niks. Turkije staat vol met dershane’s, privéscholen die jongeren klaarstomen voor het ÖSS. Doorgaans doe je het examen als je 17 bent, en veel jongeren gaan naar een dershane vanaf hun veertiende of vijftiende, soms zestiende. Dat verpest hun weekend, want naar de dershane ga je op zaterdag en zondag. Je leert er geheel andere dingen dan op de middelbare school, want wat je doordeweeks op school leert, is vrijwel nutteloos voor het ÖSS. En ‘s avonds dan, hebben jongeren dan wat tijd voor zichzelf om een beetje te hangen met vrienden of tv te zappen? Nee, ‘s avonds duiken ze de boeken weer in. In de weken voor het examen, gaan veel jongeren niet eens meer naar hun gewone school maar concentreren ze zich op de dershane en zelfstudie.
Niet iedereen gaat trouwens voor een top-universiteit. Voor sommigen is elke universiteit oké, zelfs eentje die nog maar net open is en het personeelsbestand nog niet op orde heeft. Want met een bull op zak, ben je gewilder op de huwelijksmarkt. Steeds meer middenklasse Turken nemen geen genoegen meer met een schoonzoon of –dochter die niet academisch geschoold is. Dat veel academici werkloos blijven, doet blijkbaar minder ter zake. Jammer dat ouderwets vakmanschap niet wat meer status heeft. Als je een goeie loodgieter, meubelmaker, smid of electricien bent, kun je je eigen zaak beginnen – de droom van elke Turk – en een prima inkomen verdienen. Dan ben je beter af dan als ‘ingenieur’ in een of ander vaags, afgestudeerd aan een slechte universiteit waar nog nooit iemand van gehoord heeft.
De privéscholen gebruiken de goed scorende studenten in hun reclamecampagnes voor het nieuwe seizoen. Spandoeken worden aan de gevel gehangen. Tien van onze studenten gaan naar de Bosporus Universiteit, zes naar de Middle East Technical University in Ankara! Of: de best scorende student kwam van déze dershane! En elk jaar roepen politici en mensen in het onderwijs weer om het hardst dat het systeem op de schop moet omdat het uit zijn voegen barst, maar niemand neemt het heft in handen en dus verandert er niets. De dershane en lange avonden in de boeken zullen de levens van Turkse scholieren vrees ik nog jaren beheersen.
[...] de universiteit te kunnen als gediplomeerden van algemene middelbare scholen. Tot nu toe werden de ÖSS-resultaten (zie daarover een eerder blogje) van scholieren van een beroepsschool anders gewogen, waardoor ze minder kans hadden op een plek aan [...]