Aan het nieuws in Turkije is soms geen touw vast te knopen. Maar als correspondent moet je er toch over schrijven. En snel ook. Meestal gaat dat prima, da’s het vak tenslotte, maar soms, geef ik toe, gaat het níet prima. Zoals vorige week. Het nieuws was zó ingewikkeld en vaag, dat ik er geen chocola van maken kon.
Ik heb het over het nieuws dat op woensdag begon en vrijdag tot een climax kwam. Op woensdag riep de speciale aanklager in de KCK-zaak – waarin doorgaans Koerdische politici en journalisten worden opgepakt wegens contacten met de PKK – het hoofd van Turkije’s geheime dienst, Hakan Fidan, op om een getuigenis af te leggen. ‘Een getuigenis afleggen’, dat betekent in Turkije nogal eens: als verdachte. Het hoofd van Turkije’s inlichtingendienst, MIT, die moet getuigen wegens links met de PKK? Ja, hij had die contacten, want in de afgelopen jaren heeft de MIT in de Noorse hoofdstad Oslo met de PKK gepraat, namens de staat. Dus nu brachten die contacten hem in problemen?
Onthutst
Fidan weigerde op te komen dagen, en op vrijdag werd hij opnieuw opgeroepen en werden er arrestatiebevelen uitgevaardigd tegen vier andere (voorheen) hooggeplaatste MIT-medewerkers, ook in verband met de KCK-zaak. Het land reageerde onthutst – en daar is in Turkije heel wat voor nodig. Wat was er in hemelsnaam aan de hand?
Niemand die het precies wist. Maar ja, ik werk voor het ANP en dit was groot nieuws, dus ik moest het melden. Ik twijfelde wel: wat nou als ze het verhaal nog zouden willen ook, help! En natuurlijk wilden ze het hebben. Ik dacht, weet je wat, ik beperkt me gewoon puur tot het nieuws, dan hoef ik me ook geen buil te vallen aan speculaties. Dus ik schreef:
***
ISTANBUL (ANP) – De openbaar aanklager in Turkije heeft vrijdag een arrestatiebevel uitgevaardigd tegen de top van de eigen nationale veiligheidsdienst MIT. Vier huidige en voormalige topambtenaren worden verdacht van banden met de Koerdische afscheidingsbeweging PKK. De hoogste baas, Hakan Fidan, is opgeroepen als getuige.
Medewerkers van de veiligheidsdienst onderhandelden tot vorig jaar juist namens de Turkse regering in het geheim met de PKK in de Noorse hoofdstad Oslo.
***
Maar ja, dat kun je niet doorsturen als nieuwsbericht natuurlijk: berichten moeten vragen beantwoorden, niet oproepen. Dus ik moest iets toevoegen. Iets dat begon met de zin: In Turkije wordt druk gespeculeerd over de achtergronden van de arrestatiebevelen. Maar ja, wat dan? Welk gerucht serieus te nemen, welk niet?
Vriendschap
Het eerste gerucht: Fethullah Gülen! De immens populaire, maar tegelijkertijd enorm omstreden en ongrijpbare islamitische prediker, een Turk die in de VS resideert, stond altijd op goede voet met de AKP-regering, maar de laatste maanden is de vriendschap bekoeld. Tenminste, dat wordt gezegd; zeker weet je het nooit met de Gülen-beweging, want daar is altijd alles totaal vaag aan. Is er een machtsstrijd aan de gang tussen mensen in de AKP die dicht bij Gülen staan en mensen die afstand van hem houden? Wil Gülen Erdogan dwars zitten, en meer specifiek zijn strategie inzake de Koerdische kwestie?
Dat roept natuurlijk ook weer vragen op. Welke strategie van de AKP zou Gülen dan willen dwarsbomen? Want het is vooral chaos de laatste tijd in de maneir waarop de Koerdische kwestie wordt benaderd. En wat zou Gülens alternatief dan zijn? Heeft Gülen een plan? Heeft hij genoeg macht – of zelfs: hoe dan ook enige macht – in het juridisch apparaat om zo aan de touwtjes te kunnen trekken? Jaja, ik weet dat veel Turken er vanuit gaan dat Gülen de macht over het juridisch apparaat al lang heeft overgenomen, maar zoals ik al zei: alles aan de Gülen-beweging is altijd vaag, dus uiteindelijk is het allemaal speculatie.
Militaire aanpak
Ander gerucht gaat over een bittere strijd tussen duiven en haviken binnen de AKP en binnen verschillende staatsinstituten. Nationalisten die fel tegen gesprekken met de ‘terroristen’ van de PKK zijn, en die terug willen naar de strategie van weleer: een puur militaire aanpak. Overblijfselen van de diepe staat, die ernstig is verzwakt sinds de AKP in het zadel zit in Ankara, en die willen laten zien dat ze nog steeds een juridische vinger in de pap hebben? De topman van de MIT, Hakan Fidan, was door Erdogan persoonlijk benoemd. Fidan aanvallen is Erdogan aavallen.
En dat waren nog maar de twee simpelste scenario’s. Voeg daaraan toe dat mijn verhaal snel klaar moest, en niet langer mocht zijn dan 1500 tekens – dat is ongeveer net zo lang als de eerste vier alinea’s van deze blog. De potentiële lezers: Nederlanders met niet per se veel interesse in of achtergrondkennis over Turkije.
Achtervolgd
Arme ik. Wat volgde waren enkele artikelen binnen een paar uur, met deels dezelfde tekst maar telkens aangevuld met nieuwe informatie – lees: geruchten. Geschreven in de ‘het is allemaal niet zeker’-stijl: sommige mensen zeggen dat…. die waarschijnlijk… met de veronderstelde… enzovoort. Zeer, zeer onbevredigend. Je bericht over de geruchten en je kunt niet anders want anders is het nieuws helemaal niet te bevatten, maar het was allemaal te vaag, te snel, te onfeitelijk.
De MIT, Gülen, Erdogan en de diepe staat hebben me achtervolgd dit weekend. Hoe had ik dit beter kunnen verslaan? Hoe had ik meer feiten kunnen achterhalen inplaats van geruchten? Maar ik heb het inmiddels losgelaten. Op vrijdagmiddag was dit wat het was. En ik had er geen invloed op. Correspondent zijn in Turkije is gewoon soms schier onmogelijk.
Wellicht kun je je je berichten aanvullen met het dagelijkse nieuws over de eindeloze rij arrestaties van Koerdische activisten, politici, bestuurders, kritische journalisten en vakbondsleden.
De Turkse staat is bezig met de totale vernietiging van de Koerdische politieke en burgerlijke beweging. Voor mij is schokkend dat westerse regeringen dit steunen, bijvoorbeeld door het op aanwijzing van Turkije arresteren van in Europa wonende Koerdische politici en het tot zwijgen brengen van de enige vrije Koerdische zender RojTV. Jij hebt met eigen ogen kunnen zien hoe Koerden bij een demonstratie willekeurig en zonder reden door de politie worden aangevallen en met zwaar traangas bestookt. Deze beelden blijven door de verbanning van RojTV verborgen.
Ik zou het niet op kunnen brengen om als journalist nog van Turkije te genieten. Ik heb het met de huidige politieke ontwikkelingen, die ik al bijna 20 jaar volg, helemaal met het land gehad. De Turken en Koerden die ik spreek, hier in Nederland en in Turkije, zeggen dat de onderdrukking, onvrijheid en het nepotisme groter is dan onder Ciller en met de tijd van de junta’s is te vergelijken.
Akin Birdal, de vroegere voorzitter van de mensenrechtenorganisatie, zei 10 jaar geleden: Of ik nu in of buiten de gevangenis ben, maakt niet veel uit. Turkije is een grote openlucht gevangenis. Nu zegt zelfs de leider van de lange tijd belangrijkste partij in Turkije, de CHP, dat Turkije in een nazi-kamp is veranderd.
Wat betreft de invloed van de Feytullahcilar in Turkije: doe eens een vragenrondje onder nieuw aangestelde politieagenten, ambtenaren en leraren. Ze zijn allemaal op een Gulenschool geweest en bij de AKP.
Wat een afgrijselijke hoop leugens van de heer Paul van Dam. Daar word je toch moedeloos van, juist nu Turkije in een periode is beland waarin democratie en mensenrechten steeds nadrukkelijker op de voorgrond komen te staan.