Na anderhalf uur zwijgend lopen in de sneeuw komt de groep aan bij een massagraf. Het graf is oud, de groep is jong: 45 scoutingjongens en –meiden komen hun respect betuigen aan Ottomaanse soldaten die doodvroren tijdens de Slag om Sarikamis, die werd gevochten van december 1914 tot januari 1915. ‘Ik kan niets voor ze doen’, zegt de 26-jarige Çağla als ze later zit op te warmen bij de kachel. ‘Ik kan alleen proberen hun ontberingen een béétje zelf te ervaren, en ze aan hun graf mijn respect betuigen.’
Çağla is één van de oudsten in de groep: de meeste scouts zijn tussen de 14 en 25. Ze zijn deel van een groep van zo’n 250 scouts die vanuit alle hoeken van Turkije naar het kleine plaatsje Bardiz in de oostelijke provincie Erzurum zijn gekomen. Daar nemen ze deel aan een officiële herdenking van de gevallenen van Sarikamis. De kleine groep van 45 verlaat Bardiz een dag voor de ceremonie en loopt zeven kilometer hoger de bergen in voor een speciale herdenking. Tenten op de rug, en in de bepakking een slaapzak om warm te blijven bij temperaturen tot min 20 graden Celcius. Door in tenten in de sneeuw te slapen en door naar een massagraf in de bergen te lopen, willen ze de geschiedenis ervaren, en zich dieper verbonden voelen met de soldaten die ooit het Ottomaanse Rijk verdedigden. En dat alles onder het motto: ‘Wij wandelen naar gevallen soldaten’.
Het wordt als een eer gezien bij deze 45 te horen, en de jongeren gedragen zich daarnaar. Er zijn geen ruzies of zelfs maar onenigheden in de groep, de sfeer is serieus, iedereen is behulpzaam naar iedereen en er wordt gezamenlijk gezongen. Tijdens de wandeling naar het massagraf wordt er niet gepraat en is er alleen het snerpen van de schoenen in de sneeuw. Ook aan het massagraf is het stil, één van de leiders geeft een geschiedenislesje en daarna wordt gezamenlijk het volkslied gezongen.
Dat geschiedenislesje is interessant: de Ottomanen verloren de Slag om Sarikamis dramatisch. Niemand weet hoeveel soldaten er precies omkwamen, maar de schattingen lopen uiteen van 40.000 tot zelfs 90.000. Er schijnen ongeveer 30.000 Russische soldaten omgekomen te zijn. Sarikamis lag destijds op Russisch grondgebied, wat de Russen een flink logistiek voordeel gaf want het stadje had een treinstation. De Ottomanen waren slecht uitgerust, hadden geen fatsoenlijk wintermaterieel of goede kleding (een paar regimenten kwamen zelfs rechtstreeks uit Tunesië en hadden alleen zomeruniformen) en de strategie van commandant Ismail Enver was niet erg goed doordacht.
Als je bedenkt dat Turken er doorgaans dol op zijn de lof te zingen over hun leger en hun grootse overwinningen, is het eigenlijk gek dat juist de herinnering aan deze slag levend wordt gehouden. Hasan Subasi, hoofd van de Turkse Scouting Federatie die deze herdenking introduceerde toen hij in 2004 aantrad, legt uit: ‘De Ottomanen verloren deze slag, en daarom kun je er iets van leren. Daar praten we hier over: het belang van een goeie planning als je een doel wilt bereiken, en hoe zorg je bijvoorbeeld dat je logistiek in orde is?’
Tijdens een avondsessie worden allerlei praktische zaken besproken; hoe schat je risico’s in als je op expeditie gaat, hoe blijf je warm als het koud is, hoe help je elkaar in moeilijke omstandigheden? Ook mensenrechten worden besproken, meer precies de ethiek van oorlogsvoering. Geen burgers doden, geen chemische wapens inzetten, geen tegenstanders doden als ze onbewapend zijn.
Het is een verademing de historische gebeurtenissen in een context geplaatst te zien die niet in de eerste plaats nationalistisch is maar die kijkt welke lessen er uit het verleden getrokken kunnen worden. Dit is niet de boodschap van politici, van officiële herdenkingen en staatsmusea die eindeloos dezelfde glorie van Ottomanen en Turken bezingen, hier is gewoon een groep jongeren die de geschiedenis wil ervaren. Goed, ze zijn lid van een grote organisatie die niet kritisch is naar de staat toe en die net zo goed nationalistisch is (het is en blijft Turkije), maar toch, deze jonge mannen en vrouwen zijn oprecht dankbaar dat ze dit kamp mogen meemaken, en ze praktiseren wat ze prediken: vriendschap, goed gedrag, respect voor de natuur, respect voor hun land.
Voor mij is het, behalve een prachtige ervaring, een manier om eindelijk eens voor een Nederlands medium te schrijven over de Turkse trauma’s van de Eerste Wereldoorlog. Dat wil ik al jaren, maar ik kon nooit een goeie invalshoek of aanleiding vinden, en bladen werkten vooralsnog ook niet erg mee, zoals je hier in een eerdere blog kunt lezen. Dit is denk ik eindelijk mijn kans dit verhaal te schrijven én te verkopen.
Het zou wat balans brengen in mijn verslaggeving over gebeurtenissen in 1915. Ik heb vaak over die historische periode geschreven, maar dat was altijd vanuit een ándere invalshoek. Vergeet niet, we hebben het over de herdenking van gebeurtenissen die zich ontvouwden aan het begin van de Eerste Wereldoorlog in een gebied dat nu in het oosten van Turkije ligt. Juist: precies de tijd waarin ook de massamoorden op Armeniërs werden gepleegd, door velen buiten Turkije vaak aangeduid als de ‘genocide’. Daarover een verhaal verkopen, is zelden een probleem. Armeniërs verkopen prima, zogezegd.
Maar de Turken hebben óók een verhaal, en volgens mij is dat verhaal het waard verteld te worden. Het gaat niet alleen over gesneuvelde soldaten, maar ook over vermoorde burgers. Ik had hierover een gesprek met de scouts en hun leiders, en er kwamen verhalen los over families die waren vermoord door Armeniërs die rebelleerden tegen de Ottomaanse staat. Over de massamoorden op Armeniërs verdedigden ze met verve het officiële Turkse standpunt (dat je hier in het Engels kunt lezen, opgeschreven door de Associatie van Turken in Amerika), en ik had niet anders verwacht. Maar maakt dat het verhaal van de Turken minder interessant? Ik vind van niet. Ik ben benieuwd wat Nederlandse media ervan zeggen.
Ik hou je op de hoogte, en hoop er een flink verhaal over te publiceren. Zo ja, dan plaats ik het natuurlijk ook hier. En voor jullie, lieve bezoekers, is er binnenkort een extraatje: ik heb een video gemaakt en als ik die geknipt en geplakt heb, zal ik die hier laten zien. Het eerste mailtje naar een tijdschrift is inmiddels de deur uit. Ik ben benieuwd of het me lukt de scouts en hun ervaringen, emoties en geschiedenis een gezicht te geven in Nederland!
Wauw Fréderike, goed gedaan! Mooi filmpje, en knap hoe je dit verhaal ‘op straat’ hebt gevonden. Puur!
Twee favoriete momenten; de 1e shot van de theepotten, en de oude man linksonderin beeld aan het eind die hoofdschuddend de onthaal-zangers dirigeert :-)
Meer filmpjes graag…..
xxx
Susanne
Geweldig gedaan! Indrukwekkend, de stilte tijdens de wandeling, alleen het knerpen van de sneeuw te horen.
Strijdlustig het zingen bij terugkomst in het dorp.
Veel verteld in zo,n klein filmpje.
Net als Susanne zeg ik , meer filmpjes graag ‘.