Het Turkse parlement is tot nu toe verboden terrein voor vrouwen met een hoofddoek. Ook op de arbeidsmarkt lopen vrouwen die hun haren bedekken op tegen een muur van discriminatie. Aynur Bayram gaat de strijd aan als onafhankelijk kandidaat voor de parlementsverkiezingen.
Honderdduizend stemmen heeft ze nodig. Die moet Aynur Bayram (30) binnen zien te halen in één van de twee districten in Turkije’s hoofdstad Ankara, een stad met ruim vijf miljoen inwoners. Als het haar lukt, legt ze een paar weken na de algemene verkiezingen de eed af en wordt ze parlementslid. Mét hoofddoek. De eerste ooit in het Turkse parlement. Bayram: ‘Veel mensen zeggen dat de tijd er nog niet rijp voor is. Maar wanneer is het dan wél tijd? Er is alleen moed voor nodig.’
Er is inderdaad moed voor nodig. De laatste vrouw met hoofddoek die in Turkije werd gekozen tot volksvertegenwoordiger, Merve Kavakci, werd het parlement uitgejouwd voor ze de kans kreeg de eed af te leggen. In 1999 was dat, en sindsdien heeft geen partij het aangedurfd vrouwen met een hoofddoek op een verkiesbare plaats kandidaat te stellen. De moed om het bastion van strikt secularisme te bestormen moet bij de verkiezingen van dit jaar, op 12 juni, van één vrouw komen.
Aynur Bayram: ‘Ik ben journalist en voor een internetkrant schreef ik een column over de vraag wanneer vrouwen met een hoofddoek eindelijk wél volksvertegenwoordiger kunnen worden, nu de grote partijen het opnieuw laten afweten. Daar kreeg ik veel reacties op, onder andere van een man die schreef: ‘Waarom word je zelf geen onafhankelijk kandidaat? Mijn steun heb je!’ In een dag had ze haar dappere beslissing genomen. ‘Ruim zestig procent van de vrouwen in Turkije draagt een hoofddoek, het is de hoogste tijd dat zij een stem krijgen.’
Voor buitenstaanders is het moeilijk te bevatten: bijna honderd procent van de Turkse bevolking is moslim en meer dan zestig procent van de vrouwen bedekt het hoofd, maar actief meedoen in alle segmenten van de maatschappij is voor vrouwen met een hoofddoek niet weggelegd. Het bekendste voorbeeld is de universiteit: jarenlang kwamen vrouwen die hun hoofd bedekten de campussen van Turkse universiteiten niet op. Minder bekend is dat deze vrouwen ook op de arbeidsmarkt geen enkele kans maken. Een academische carrière is uitgesloten, overheidsbanen zijn verboden terrein en ook in het bedrijfsleven zien werkgevers ze liever gaan dan komen. En wil je daar wat aan doen op dé plek bij uitstek om wetgeving te beïnvloeden, het parlement? Helaas.
Het Turkse secularisme is daar debet aan: religie hoort thuis in de moskee en in het privédomein, niet in de publieke sfeer. De wetgeving die dit secularisme vormgeeft, is enigszins verwarrend. Daar zijn vooral vrouwen de dupe van: mannelijke praktiserende moslims zijn minder herkenbaar. Restricties op baarden zijn er ook, maar baarden zijn er niet veel in Turkije. Alleen het verbod op hoofddoeken (en baarden) in overheidsdienst staat expliciet in de wet, andere ‘verboden’ zijn gebaseerd op rechterlijke uitspraken. Die jurisprudentie baseert zich op de grondwet, die stelt dat geen van de rechten in de grondwet gebruikt mag worden ‘met het doel het bestaan van de democratische en seculiere republiek in gevaar te brengen’. En de hoofddoek, zo geloven strikt-seculieren, brengt als symbool van de politieke islam het secularisme in gevaar.
Politieke wind
Vandaar dat het Constitutioneel Hof, onderdeel van het seculiere establishment, meestal prioriteit geeft aan dat grondwetsartikel, in plaats van aan grondwettelijke garanties als de vrijheid van religieuze overtuiging, het recht op onderwijs en het recht op werk. Meestal, maar niet altijd. Daardoor is de praktijk nogal grillig en veranderen de mogelijkheden om te studeren en te werken, afhankelijk van de politieke wind die er waait. De situatie op universiteiten is daar een duidelijk voorbeeld van: nu mag een hoofddoek wel, op basis van een statement van een onderwijsorgaan van de overheid, maar dat kan zo weer veranderen.
Overigens: ook in het parlement is de hoofddoek niet bij wet verboden. De parlementaire kledingcode zegt er niets over, en het is uiteindelijk aan de voorzitter van het parlement om te bepalen wat is toegestaan en wat niet. Parlementsvoorzitters hebben zich nooit uit hoeven spreken, want de kwestie is nooit aan de orde geweest. Oók niet bij Merve Kavakci, want zij was het parlement al uitgejouwd voor de voorzitter het woord kon nemen.
Dat vrouwen met een hoofddoek geen kans maken op een baan bij de overheid, heeft ook een grote impact op het bedrijfsleven. Dilek Cindoglu, socioloog aan de faculteit Politicologie van de Bilkent Universiteit in Ankara, publiceerde vorig jaar het rapport ‘Hoofddoekverbod en discriminatie, professionele vrouwen met een hoofddoek op de arbeidsmarkt’. In haar rapport schrijft Cindoglu dat vrouwen met een goede opleiding vaak in banen terechtkomen waarin ze ook contacten hebt buiten het eigen bedrijf. Oók met de staat. Een bedrijf kiest er daarom niet snel voor een vrouw met een hoofddoek zo’n positie te geven.
Klussen buiten de deur
Cindoglus rapport staat vol met voorbeelden van gehoofddoekte professionals die worden belemmerd in hun werk. Advocaten die de rechtbank niet in mogen, een socioloog die voor een denktank werkt maar klussen buiten de deur zoals conferenties altijd aan haar neus voorbij ziet gaan, een ingenieur die nooit wordt meegenomen naar een gesprek met een klant, in tegenstelling tot haar collega’s zónder hoofddoek. Zelfstandig werken? Zelfde laken een pak: ook als ondernemer heb je contact met zowel de overheid als het bedrijfsleven, en dat maakt het zakendoen niet eenvoudiger.
Aynur Bayram, onafhankelijk parlementskandidaat uit Ankara, heeft daar ook ervaring mee. Ze studeerde journalistiek (met een pruik over haar hoofddoek) en kon daarna aan de slag als verslaggever bij een lokale krant in Ankara, waar ze nu nog werkt. Aynur: ‘Eind vorig jaar kreeg ik mijn officiële perskaart. Normaal kun je daarmee makkelijk het parlementsgebouw binnen, maar ik niet. Ik kan mijn werk dus niet goed doen.’
Ze heeft nog acht weken om tienduizend kiezers in Ankara ervan te overtuigen op haar te stemmen. ‘Hoeveel geld ik heb om campagne te voeren? Helemaal niets’, geeft ze toe. ‘Maar ik krijg veel concrete steun. Fotografen willen gratis portretfoto’s maken, drukkerijen bieden aan campagnemateriaal voor me te drukken, er is een aanbieding voor een geluidswagen om mee de straat op te gaan. Anderen hebben financiële steun toegezegd.’
Onverkiesbare plaats
Bayram maakt zeker een kans, ook al hoeft ze van de regeringspartij AKP, een partij van vrome moslims, niet veel te verwachten. Voordat de kandidatenlijsten voor de verkiezingen bekend werden, maakten de oppositiepartijen bekend dat ze geen moeite hebben met vrouwen met een hoofddoek in het parlement. Daarmee legden ze de bal bij de AKP, de natuurlijke bondgenoot van vrouwen met een hoofddoek. Tientallen gehoofddoekte vrouwen meldden zich bij de partij, maar slechts één vrouw haalde de kandidatenlijst. En zij belandde op een onverkiesbare plaats. Teleurstellend, maar dit alles maakte wel duidelijk dat het tijdperk van parlementariërs die gesluierde vrouwen uitjouwen, voorbij is.
Maar hoeveel weerstand er nog over is moet nog blijken. Juist omdat er geen harde regels zijn, kan de parlementsvoorzitter ook besluiten dat ze de eed níet mag afleggen met hoofddoek. En wat zijn de toezeggingen van de oppositie waard? Van keiharde beloftes heeft in de Turkse politiek nog niemand ooit gehoord, en de achterban van de grootste oppositiepartij is deels fel anti-hoofddoek.
En áls het allemaal lukt, wat dan? Wat kan Bayram doen om de positie van vrouwen met een hoofddoek te verbeteren? ‘Alleen al deze groep vertegenwoordigen is belangrijk’, zegt ze. ‘Het gaat me trouwens niet alleen om vrouwen met een hoofddoek, maar om vrouwenkwesties in het algemeen. Het is een wereldwijd probleem dat vrouwen te weinig op posities zitten die er toe doen. Ook Turkije heeft maar één vrouwelijke premier gehad. Als ik word gekozen, zet ik me in voor vrouwenkwesties en vrijheid. Moge Allah me steunen.’
4 Comments »
4 Responses to “Hoofddoekje bestormt Turks parlement”
Comments
Blog posts on this article
-
mei 23 2011 / 6pm
[...] Opzij schreef ik onlangs een artikel over discriminatie van vrouwen met een hoofddoek op de Turkse arbeidsmarkt. Omdat de verkiezingen eraan komen, interviewde ik de enige [...]
De hoofddoek was nooit een probleem geweest in de Turkse samenleving totdat Tayip Erdogan en de zijnen ( Erbaken enz.) er een politieke kwestie van maakten. Alleen maar om een goed voetje te halen bij de streng-gelovige moslims. Het is de schuld van partijen zoals AKP dat de hoofdoek een beladen onderwerp is geworden in de samenleving.
Yasar, een probleem aan de kaak stellen is natuurlijk fundamenteel iets anders dan het veroorzaken. De AKP en de voorgangers maakten er een kwestie van omdat ze een in hun ogen onrechtvaardige situatie zagen. Net zoals bijvoorbeeld Koerdische politici de Koerdische kwestie op de agenda zetten – maar dat maakt ze natuurlijk niet verantwoordelijk voor het probleem. Of: maakte in jouw ogen Martin Luther King rassendiscriminatie tot een probleem door het aan de kaak te stellen, en was er daarvoor eigenlijk helemaal geen probleem?
En snorren?