De strijd tussen de Koerdische afscheidingsbeweging PKK en het Turkse leger was in de jaren negentig op zijn vuilst. Honderden (vermeende) PKK-sympathisanten werden vermoord of verdwenen spoorloos. Verantwoordelijk: Jitem, een geheime antiterrorisme-eenheid van de militaire politie. De lijken werden gedumpt in putten, velden en rivieren. Nu Turkije verder democratiseert, wordt de zoektocht naar lijken ingezet.
Vrouw toont foto van Koerd die in de jaren negentig verdween.
Advocaat Tahir Elçi is er opgewonden van: hij heeft net nieuwe informatie gekregen over een vermoorde Koerd naar wie hij namens de familie al jaren op zoek is. Een ex-lid van de geheime antiterrorisme-eenheid Jitem heeft in een kranteninterview details prijsgegeven over die moord. Elçi: ‘Met informatie over de mogelijke vindplaats van het lijk kan ik bij het Openbaar Ministerie om opsporing vragen. Misschien krijgt de familie dan eindelijk antwoorden.’
Koerdische intellectuelen
Het ging er in de jaren negentig hard aan toe in zuidoost-Turkije: de strijd tussen de Koerdische afscheidingsbeweging PKK en het Turkse leger was op haar hoogtepunt. De PKK pleegde alleen al in zuidoost-Turkije honderden moorden. Het antwoord van het Turkse leger eind jaren tachtig was de oprichting van Jitem, een (geheime) antiterrorisme- en inlichtingendienst.
Jitem, waarover in Turkije voor het eerst werd gepubliceerd in 1994, werkte behalve met militairen ook met ex-PKK’ers. Een van hen was Abdulkadir Aygan, inmiddels ook ex-Jitemlid en gevlucht naar Zweden. Hij vertelde begin dit jaar aan verschillende kranten over zijn verleden. Hij verklaarde, net als enkele andere ex-Jitemleden, dat wie in handen van deze organisatie viel het er niet levend afbracht. Slachtoffers waren vooral gewone burgers die banden met of sympathie voor de PKK zouden hebben, maar ook Koerdische intellectuelen en soms willekeurige burgers. Volgens internationale mensenrechtenorganisaties en de Turkse mensenrechtenassociatie IHD pleegde Jitem duizenden moorden en worden er nog ongeveer twaalfhonderd mensen vermist.
Anoniem graf
De lijken werden achtergelaten in velden en rivieren en onder bruggen, maar ook in putten op terreinen van het nationale olie- en gasbedrijf van Turkije in de buurt van een militaire basis bij het plaatsje Silopi, aan de grens met Irak. Deze ‘dodenputten’ zijn de symbolische benaming geworden voor alle dumpplekken van Jitem. Tahir Elçi: ‘Werd een lijk per ongeluk gevonden, dan haalden de autoriteiten het weg en gaven het een anoniem graf op een willekeurige begraafplaats.’
Wie waar is vermoord en begraven of gedumpt, is grotendeels onbekend. Lokale overheden weten vaak wel waar de anonieme Jitemgraven liggen, maar een grote zoektocht komt vooralsnog niet op gang. Daarvoor ligt de kwestie Jitem te gevoelig; zelfs het bestaan van de eenheid wordt officieel nog altijd ontkend.
Families die de stoffelijke resten van dierbaren zoeken, moeten via een advocaat een verzoek indienen bij het Openbaar Ministerie om op een specifieke plek te graven. Het valt niet mee erachter te komen waar de resten liggen. Tahir Elçi: ‘Het gaat om een enorm gebied en het is niet altijd duidelijk waar precies gegraven moet worden.’ Bovendien zijn getuigen vaak nog altijd bang hun mond open te doen. Wat helpt, is minutieus de kranten lezen, zowel Turkse als buitenlandse: daarin doen ex-Jitemleden steeds vaker een boekje open. De eerste dodenputten gingen afgelopen voorjaar open, maar op enkele menselijke botten en een schedel na, is er nog niet veel gevonden.
Militaire tak van Ergenekon
Dat de kwestie steeds vaker de kranten haalt, heeft alles te maken met het onderzoek naar ‘Ergenekon’ dat in 2007 aan het rollen kwam met een wapenvondst in Istanbul. Ergenekon is een schimmige, ultranationalistische organisatie van (ex-)militairen, politici en journalisten die in Turkije al decennia bekend is als de ‘diepe staat’, een staat binnen de staat. In de jaren negentig was die ‘diepe staat’ betrokken bij de strijd tegen de PKK; nu zou Ergenekon de regerende AK-Partij willen destabiliseren.
Inmiddels lopen er tientallen rechtszaken tegen Ergenekon-verdachten. Een van de belangrijkste is ex-generaal Veli Küçük, die behalve kopstuk van Ergenekon ook een van de oprichters van Jitem zou zijn. Andere Ergenekon-verdachten zouden eveneens topposities binnen Jitem hebben gehad. Van hen heeft in ieder geval één zijn betrokkenheid bij Jitem bekend. Inmiddels wordt Jitem gezien als de militaire tak van Ergenekon.
Databank
Om de slachtoffers van Jitem te vinden en identificeren, pleiten mensenrechtenorganisaties en advocaten nu voor instelling van een databank over de in de jaren negentig vermoorde en ‘verdwenen’ mensen: persoonsgegevens, gevonden menselijke resten en kledingstukken of andere voorwerpen, foto’s van lijken, dna-materiaal. Familieleden kunnen zo misschien hun geliefden terugvinden en de informatie kan nuttig zijn in rechtszaken. Tahir Elçi is sceptisch: ‘De huidige regering heeft meer respect voor mensenrechten dan welke voorgaande regering ook, maar toch denk ik niet dat zo’n databank er snel komt. Daar is het politieke klimaat in Turkije nog niet naar.’
10 Comments »
10 Responses to “In de doofput”
Comments
Blog posts on this article
-
nov 22 2009 / 1am
[...] benieuwd wat er op tafel komt over Jitem, en of eindelijk toegegeven wordt dat Jitem bestaat – zie voor meer informatie dit artikel dat ik er onlangs over schreef. Ik heb echter niets gehoord over plannen om ook de misdaden van de PKK te onderzoeken. Die zijn [...]
-
feb 23 2010 / 10am
[...] iets vreemds met deze aanklager: jaren geleden onderzocht hij moorden die gepleegd zouden zijn door Jitem, een geheime anti-terrorisme eenheid van het leger die nu wordt beschouwd als de militaire arm…, wat hem juist geen logische Ergenekon-verdachte maakt – volgt u mij nog?) En vorige week was ook [...]
-
aug 17 2011 / 5pm
[...] in de jaren tachtig en negentig toen de strijd tussen de PKK en het leger op z’n bloedigst was. Mensen werden gedumpt in putten, in velden, in massagraven. Van één van de vrouwen waarmee ik gisteren sprak, verdween de echtgenoot spoorloos nadat hij door [...]
Goed artikel. Dit onderwerp wordt veel te weinig aangesneden. Hulde…
Laat ons weten wat er speelt.
Veel moed en succes toegewenst
Ieder souvereine staat behoort zich te verdedigen tegen terrorisme.. De Turkse verdediging is bij deze dus proportioneel, er was nl geen andere optie dan het doden van deze Koerden. De Koerden in de bergen zijn ook niet met een andere doel in de bergen, nl het doodschieten van zoveel mogelijk Turken. Ik vraag me af of Nederland een andere weg zou bewandelen terwijl ze door gewapande mannen beschoten zouden worden. Dus wel vreemd dat u in uw artikel de Turken als moordenaars afschildert terwijl het niet anders is verdediging.
Wel grappig overigens dat u een groepering die door de VS en de EU opgenomen is in de terreurlijst, PKK-symphatisanten noemt. In Nederland komt de PKK nog steeds voor op de door de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) samengestelde lijst van terroristische organisaties.
Bovendien zijn er naast Koerden ook vele Turken doodgevallen uit verdediging van de grens van het land en waarvan de verdediging rechtmatig is. Zo is mijn neef, die in rechtmatige uitoefening van zijn plicht was, tijdens zijn dienstplicht vermoord door een Koerd uit de bergen. Zo zijn de huurders van mijn opa die in Turkije woont, samen met zijn gezin door de Koerden uit de bergen vermoord. Hij werd als docent dmv loting naar het oosten v.h. land gestuurd om daar les te geven. Aangezien de PKK ervoor zorgt dat de docenten die naar het oosten gaan worden vermoord en dat de zakenlui evenmin worden uitvermoord blijft dat gedeelte van het land in tegenstelling tot de rest achter. Aangezien de komst van docenten werd belemmerd bleven en blijven nog steeds veel kinderen analfabeet. Omdat de kinderen analfabeet en onwetend blijven kunnen ze makkelijk dienst doen voor de PKK en krijgen ze wapen in hun handen ipv pen en papier.
Natuurlijk is iedereen vrij om zijn/ haar mening te uiten, maar het zou wel fijn zijn dat u met dit soort feiten ook rekening houdt alvorens u zomaar de terroristen (PKK is door NL, EU en VS in de terreurlijst opgenomen) de hemel in prijst en ze als helden afschildert.
ps: Ik ben geen Koerdenhater. Ik ben een Turk die getrouwd is met een Koerd, die anti-PKK , dus tegen terrorisme is. Zowel mijn man als zijn familie en de vele Koerden in onze omgeving zijn anti-PKK. Wat ik hiermee probeer te zeggen is, is dat een anti-PKK’er niet perse een anti-Koerd hoeft te zijn. Ik betreur het dat u bij uw lezers van het tegendeel hiervan probeert te overtuigen. Ik heb inmiddels meerder publicaties uit uw website gelezen en ben inmiddels van overtuigd dat u het onderscheid tussen een Koerd en een terrorist niet kunt maken.
Beste Sarah,
Je betoog is erg eenzijdig. Je moet terug gaan naar de roots van dit probleem. De PKK is een organisatie die zich na jarenlange onderdrukking van de koerdische minderheid is gaan verzetten tegen de turkse staat, welke het koerdische volk vele rechten had ontnomen. De koerdische taal was verboden, men mocht de kinderen geen koerdische namen geven, dorpen moeten opnieuw benoemd worden, koerdische straatnamen vervangen, bedrijven stelselmatig gesloten zonder redenen. Daarnaast werd er niet geinvesteerd in ontwikkeling in het zuidoosten, en was/is de turkse media ook niet wars van een stevige bias. Vergis je niet, ik keur terrorisme niet goed. Maar de PKK is niets anders dan een gewapende organisatie die de onderdrukking bevecht, daar waar andere middelen simpelweg niet voorhanden zijn. Koerden werden gebanned uit het publieke domein, en politieke partijen verboden. Koerdische politici werden jarenlang opgesloten voor enkel het gebruik van de eigen taal (Layla Zana e.a.). Dit is natuurlijk totaal verwerpelijk voor een geciviliseerd land dat Turkije prijkt te zijn. Ik neem aan dat je dit inziet.
Het zou ook geen kwaad kunnen je te verdiepen in het gewapende conflict wat begin jaren negentig een hoogtepunt heeft gekend. Er zijn in 2 a 3 jaar tijd tegen de 4000 dorpen van de aardbodem gevaagd, duizenden burgers zonder proces vastgezet of simpelweg vermoord nadat men weigerde dorpen te verlaten. Denk dan nog eens na over ‘proportioneel’. Dit alles is totaal onderbelicht geweest in de westerse media door de gelijktijdige oorlog op de balkan. Maar ik ben er van overtuigd dat de genoemde opgravingen een begin vormen van een verschrikkelijke waarheid die helaas nog aan het licht moet gaat komen.
Het conflict is in grote lijnen gebruikt om het bestaansrecht van het turkse leger te herbevestigen (geen onbekend fenomeen voor andere grote legers in de rest van de wereld, US, Israel, Pakistan) het bizarre turkse nationalisme te aan te wakkeren. Nog altijd is een dode turkse soldaat landelijk ‘breaking news’, terwijl dit natuurlijk in geen verhouding staat tot de ontberingen van de koerden.
Genoeg reden tot nadenken.
groetjes
Cees
Heel informatief om het weer eens van twee kanten te horen.
Tja… alsnog moeten wij westerlingen het met dit soort discussies doen. Wil je het dichtst bij ‘de waarheid’ komen, dan moet je er dagelijks mee bezig zijn, goed op de hoogte zijn van de van elkaar verschillende geschiedschrijvingen en veel meer lezen dan wat de overheden je voor willen spiegelen. Ik kom hier in het Brabantse niet een Turk tegen die de Turks/Koerdische kwestie van twee kanten wil bekijken. Turken hebben gelijk. Alles wat aanvalt is goed, alles wat zich verdedigt is slecht. Hetzelfde geldt ook voor de Israel/Palestina situatie waarin Hamas DE boosdoener is. Hamas wordt in alles geboycot, verdedigt mensenrechten met zelfgemaakte raketjes en Israel wordt gesteund door het hele westen (gelukkig steeds minder) en kan zich een supermodern wapenarsenaal veroorloven, waardoor er niets anders op zit, dan vaak onder het mom van Allah is groot, die verschrikkelijke zelfmoordacties uit te laten voeren. En toch worden we zo geconditioneerd door overheidsbelangen dat we verdedigers als terroristen zien en aanvallers/bezetters/onderdrukkers als ‘heilig’ verklaren.
Betrokkenheid vertroebelt inzicht.
Groet Anna Broos
dit bericht maakt ons de turken uit voor moordenaar terwijl die koerden heilige zijn, waarom is al jou nieuwsberichten erg negatief over turkije? in eerste plaats, waarom in hemelsnaam ben je dan in turkije gaan wonen als je turkije erg bekritiseerd?
de pkk vecht tegen het leger in het verleden heeft de pkk hard opgetreden tegen burgers die samenwerkten met het leger en veel burgers gedood maar eind jaren tachtig zag de pkk af van dat soort wraak acties om geen aanhang te verliezen…. de moorden valse aanslagen ontvoeringen vermissingen herrinner ik mij nog goed toen ik als kind in oost turkije woonde elk dorp had wel een burger die samen werkte met de jitem een verrader kunnen we het noemen als kind al wist ik van het bestaan van de jitem en de hizbul kontra een valse religieuze groep die koerden ontvoerden en vermoorde in de martel kelders die ze bouwden onder hun huizen ook opgericht door de jitem duizenden koerden zijn gevonden onder de huizen waar die hizbul kontra leden woonden ze hadden ook vaak legitimatie van het leger zodat ze nix gedaan kon worden… ze hebben veel gedaan om de pkk te verzwakken maar hoe meer wij zagen dat onze mensen op straat meegenomen werden door de politie of leger en de dag erna dood worden gevonden of sindsdien vermist zijn of hoe we telkens maar zagen dat er iemand midden op straat in zn hoofd word geknald en de dader rustig weg gaat zonder ooit gevonden te worden zogenaamd, kregen we meer symphatie voor de pkk ze hebben de beweging alleen maar sterker gemaakt