ISTANBUL – Een veilige thuiskomst van haar man, dat is waar Hanim Tosun negentien jaar geleden nog voor streed. Op een dag in oktober 1995 was Fehmi Tosun, vader van vijf kinderen, ineens verdwenen, opgepakt door de Turkse veiligheidsdiensten. Nu zegt Hanim: ‘Er zijn te veel jaren voorbij gegaan om nog te hopen op zijn terugkeer. Maar de strijd gaat door. Zijn overblijfselen moeten gevonden worden. Ik wil precies weten wat er met hem is gebeurd.’
Hanim Tosun is één van de honderden zogeheten ‘Zaterdagmoeders’ die in Turkije opheldering eisen over de vele verdwijningen en politieke moorden in de jaren tachtig en negentig. De groep vrouwen komt elke zaterdag om twaalf uur ‘s middags bij elkaar op het centraal gelegen Galatasaray-plein in Istanbul. Daar gaan ze dan zitten op de kale grond, in stilte, met rode anjers en met portretten van degenen die ze verloren in hun handen.
De ‘Zaterdagmoeders’ begonnen hun sit-in protesten in 1995, in de tijd dat de verdwijningen en moorden nog vrijwel aan de orde van de dag waren. Vooral Koerden waren de klos: de strijd tussen de gewapende Koerdische groep de PKK en het Turkse leger was toen op zijn vuilst, en het leger zette geheime eenheden in om PKK-sympathisanten, activisten en gewone burgers uit de weg te ruimen.
De wekelijkse protesten bleken echter al snel niet vol te houden: de moeders werden elke zaterdag aangevallen door de politie. Ze staakten ze hun verzet. In 2006 pakten ze de draad weer op, en afgelopen zaterdag kwamen de Zaterdagmoeders voor de vijfhonderdste keer bijeen.
Terwijl het protest normaal hooguit enkele tientallen belangstellenden trekt, is deze zaterdag de opkomst enorm: duizenden mensen sluiten zich uit solidariteit zittend bij de moeders aan. Het plein is bij lange na niet groot genoeg, en de drukke winkelstraat waar het plein aan grenst, raakt geblokkeerd.
Er gaat een microfoon rond, en met elke moeder, of broer of dochter van een verdwenene die het woord neemt, wordt het beeld completer, en blijkt dat opheldering en gerechtigheid nog ver weg zijn. Turkije mag dan veranderd zijn sinds de jaren negentig en veelvuldige verdwijningen en politieke moorden komen niet meer voor, maar dat wil niet zeggen dat het verleden kan rusten.
‘We hebben het vaak over ‘onopgeloste moorden’’, zegt de broer van een vermoorde man in de microfoon. ‘Maar die term klopt niet: vaak is bekend wie er bij de moorden betrokken waren. De openbaar aanklagers seponeren zaken die worden aangespannen. Waarom? De schuldigen worden beschermd. De staat zet aanklagers onder druk, de waarheid mag niet boven tafel komen.’
Sommige doden worden teruggevonden. De zus van een vermoorde man voert het woord. Ze zegt: ‘Na ruim twintig jaar kregen we terug wat er van hem over is: twee kilo botten. We hebben hem kunnen begraven, maar het geeft ons nauwelijks rust. Ik blijf naar dit plein komen, elke week, tot zijn moordenaars zijn berecht.’
Recente reacties