Aysun (23) was op weg naar haar werk in de Turkse stad Antalya toen ze werd ontvoerd door een groepje mannen. Vijf dagen werd ze vastgehouden en verkracht door een van hen. Er was maar één manier om haar vrijheid terug te krijgen.
Als Aysun over haar toekomst praat, fleurt ze op. Nu zit ze weliswaar ondergedoken, nu is ze officieel nog getrouwd met de man die haar verkrachtte en tot een huwelijk dwong, nu heeft ze weinig inkomsten en maar zelden contact met haar familie, maar de toekomst wordt beter, dat weet ze zeker. “Ik probeer te sparen voor een cursus om daarna toelatingsexamen voor de universiteit te kunnen doen”, zegt ze. “Ik krijg juridische hulp om van mijn huwelijk af te komen en ik heb aan deze ellende een paar goede vriendinnen overgehouden.” Ze knapt langzaam op, wat ze benadrukt door op haar buik te kloppen en lachend te melden dat ze binnen een paar weken vijf kilo is aangekomen. “Ik eet weer”, zegt ze.
“Het is nu ongeveer twee jaar geleden”, vertelt ze met een bedrukte blik in haar ogen. Terugdenken aan die beangstigende ochtend, de afschuwelijke dagen en zware maanden die volgden, valt haar niet gemakkelijk. “Ik werkte in Antalya bij een tankstation en was al vroeg op weg naar mijn werk, in een minibusje. Opeens sprongen er vier mannen het busje in, ze grepen me vast, trokken me naar buiten en stopten me in een auto. Eén van die mannen kende ik vaag, hij kwam vaak als klant bij het tankstation.”
Wat volgde, vertelt ze niet zelf; dat lukt haar niet. De begeleidster van het vrouwenhulpcentrum in Antayla, die Aysun in allerlei opzichten helpt, neemt het even over en vertelt dat Aysun vier, vijf dagen op verschillende lokaties werd vastgehouden en meerdere keren werd verkracht door de man die ze vaag kende. Hij wilde met Aysun trouwen en dwong haar daartoe door haar haar maagdelijkheid te ontnemen; om de eer van haar familie te redden, móest ze wel trouwen, want als ongetrouwde niet-maagd zou ze haar familie te schande maken.
Aysun neemt het gesprek weer over: “Ik stemde toe in een huwelijk om een einde te maken aan mijn gevangenschap. Toen ik eenmaal getrouwd was, had ik iets meer vrijheid en kon ik stiekem contact opnemen met mijn zus en zwager, bij wie ik voor de ontvoering in huis woonde.” Aysun en haar zus maakten een plan: haar zus zou contact opnemen met de politie, Aysun zou het haar zus laten weten wanneer ze bij de ouders van haar man op kennismakingsbezoek zou gaan. De politie naar Aysun’s adres laten komen, kon niet, want zij en haar ‘man’ hadden nog geen vast adres en sliepen vaak ergens anders. Zelf vluchten kon ook niet; daarvoor werd ze te veel in de gaten gehouden. “Toen ik bij mijn schoonouders op bezoek ging, kwam er een politie-inval. Mijn zus was er ook, mijn zogenaamde echtgenoot werd gearresteerd en ik ging er met mijn zus vandoor.”
‘Ik wist niet of mijn ouders me zouden steunen’
Bij het huis van Aysun’s zus stond haar vader klaar om Aysun mee te nemen naar haar geboortedorp. Ze was opgelucht over haar ontsnapping, maar tegelijkertijd was ze bang voor haar familie. Aysuns begeleidster legt uit dat de familie in dergelijke situaties soms drastische maatregelen neemt: sommige meisjes kiezen ervoor zich door hun geheime of ongewenste geliefde te laten ontvoeren om hun familie op die manier te dwingen de relatie en een huwelijk te accepteren; gaat het huwelijk toch niet door, dan is de familie-eer aangetast en kan het meisje uit eerwraak door de familie worden vermoord. Aysun: “Ik had niet zelf voor de ontvoering gekozen, maar ik wist niet zeker of mijn ouders dat zouden geloven. Zo niet, dan zou ik een groot probleem hebben.”
Eenmaal thuis bleek haar angst onterecht: haar ouders geloofden Aysun meteen en vingen haar op. Hun dochter was nooit een meisje geweest dat met jongens bezig was, integendeel: ze dacht nog helemaal niet aan trouwen, maar juist aan werken en studeren. En áls ze al zou willen trouwen, zou ze dat zeker niet zonder medeweten en toestemming van haar ouders doen. Aysun bleef een paar weken thuis, maar kon uiteindelijk niet blijven in het dorp waar ze opgroeide. Aysun: “Er werd verschrikkelijk over me geroddeld. Vanwege de praatjes kon ik de deur niet uit, ik voelde me gevangen in huis. En voor mijn ouders en broers en zussen was het ook geen leven. Iedereen had er last van.”
Aysun moest weg bij haar familie, maar niemand wist waar naartoe. Via een collega van het tankstation kwam ze na een paar weken terecht bij het Vrouwen Informatie- en Hulp Centrum in Antalya, een particuliere organisatie zoals bijna elke stad in Turkije die kent. “Daar heb ik contact mee opgenomen en zij hebben me geholpen.”
‘Hij wilde proberen ons huwelijk te redden’
Eerste zorg was een plek om veilig te wonen. Via het uitgebreide netwerk van de vrouwenorganisatie vond ze onderdak in een kustplaatsje op ongeveer een uur rijden van Antalya. Daar zit ze nu, ruim een jaar later, nog steeds. “Ik woon in bij een oudere vrouw, die ziek is en die ik verzorg. Ik hou het huis schoon en ik spring ook bij in het huishouden van haar zoon en schoondochter, die in het huis ernaast wonen. Ik verdien er wat mee en ik kan een beetje tot rust komen.” Veel kosten heeft ze niet, en wat ze overhoudt van haar loon, spaart ze en een deel stuurt ze naar haar ouders: “Mijn moeder heeft problemen met haar gebit en ik wil graag een beetje helpen om de behandeling te kunnen betalen.”
Toen Aysun eenmaal veilig was, schakelde de vrouwenorganisatie juridische hulp in. Al snel liepen er drie rechtzaken tegen Aysuns ‘echtgenoot’: een wegens ontvoering en verkrachting, een wegens telefonische dreigementen na Aysuns vlucht en eentje om het huwelijk ongeldig te laten verklaren. Aysun: “Hij heeft anderhalve maand vastgezeten, maar na zijn vrijlating heeft hij mijn familie gebeld om uit te zoeken waar ik was. Hij dreigde me iets aan te doen. Maar hij heeft ook nog geprobeerd het weer goed te maken. Op mijn verjaardag heeft hij zelfs mijn zus gebeld en gezegd dat hij cadeautjes voor me had en dat hij wilde proberen ons huwelijk te redden.”
Dagelijks huilen en dreinen
De nachtmerrie veranderde Aysun van een sterke, jonge vrouw in een bang, onzeker meisje. Als ze vertelt over haar jeugd, wordt duidelijk dat ze een type is dat graag haar eigen beslissingen neemt en zich niet makkelijk laat belemmeren. Ze heeft twee oudere zussen, twee oudere broers, een jonger broertje en jonger zusje, en van de zeven kinderen is Aysun de enige die de middelbare school heeft afgemaakt. “Er was geen geld voor meer onderwijs dan de lagere school”, zegt ze. “Maar ik wilde per se verder.” Ze haalde alles uit de kast wat je als pakweg twaalfjarige hebt: ze zette het vrijwel dagelijks op een huilen en dreinen, en samen met wat overredingskracht van een leraar die Aysun steunde, gaven haar ouders tenslotte toe. Maar niet zonder ook hún plannen door te zetten: Aysun moest leren om voor een gezin te zorgen en verhuisde naar familie in een nabijgelegen bergdorp. Aysun: “Mijn tante was veel weg want zij zorgde voor de dieren en overdag was ik er om het huishouden te doen en te koken voor mijn oom en neefjes.” Veel tijd en geld voor school was er niet, maar Aysun deed haar best en zonder één keer zitten blijven, haalde ze haar diploma.
Ook haar volgende wens probeerde ze in vervulling te laten gaan: toelating tot de universiteit. “Daarvoor moet je een examen doen. Bijna iedereen doet daar eerst een speciale cursus voor, maar daar had ik geen geld voor. Ik deed het examen en kwam dríe puntjes tekort om toegelaten te worden.” Geen man overboord: ze zou gaan werken en geld verdienen om alsnog zo’n cursus te doen. In Antalya zou wel werk zijn, dacht ze, maar haar ouders, waar ze na haar middelbare school weer naar terugverhuisde, gaven geen toestemming. “Het is niet zo gebruikelijk op jezelf te wonen als meisje”, legt Aysun uit. Een oplossing werd gevonden: haar zus en zwager, die sinds hun huwelijk in Antalya woonden, wilden haar wel in huis nemen, en Aysun haalde haar ouders over door te zeggen dat ze haar zus, die gezondheidsproblemen had, veel zou helpen in huis. Een baan was snel gevonden. Eerst in een Turkish Delight-fabriek, daarna bij het tankstation.
‘Van mijn vechtlust was niets meer over’
Alles liep op rolletjes, tot die ochtend dat ze in het minibusje op weg was naar haar werk. Achteraf, bedenkt ze, zijn er wel aanwijzingen geweest dat er gevaar dreigde. Zo vroeg de buurvrouw van haar zus haar eens heel serieus of ze erover wilde denken met haar zoon te trouwen. Aysun wimpelde het aanbod af en dacht dat de vrouw het niet echt meende toen ze Aysun waarschuwde dat er een andere man in haar geïnteresseerd was en dat ze op moest passen. “Ik was gewoon helemaal niet met trouwen bezig”, zegt ze. “Die buurvrouw waarschuwde me wel, maar ik vergat het meteen weer. Wat moet je ook met zo’n opmerking?”
Aysun wist niet goed wat ze moest verwachten toen ze bij de vrouwenorganisatie in Antalya aanklopte voor hulp. Maar behalve dat ze haar hielpen aan onderdak en juridische bijstand, boden ze haar ook emotionele steun. Ze praatte met de maatschappelijk werkster en de psycholoog die aan de organisatie verbonden zijn, ze deed een paar keer mee aan de activiteiten die er worden georganiseerd en krabbelt stapje voor stapje weer op. “Toen het allemaal net was gebeurd, had ik eigenlijk geen enkele hoop meer voor de toekomst. Van mijn vechtlust was helemaal niets meer over. Ik was bang, ik was ontzettend gespannen, het was zo erg wat er allemaal was gebeurd. Ik dacht dat die man me zou vinden, ik dacht dat ik het niet zou overleven, ik wist niet wat ik moest doen. Maar nu gaat het toch weer beter.”
Aysun voelt zich behoorlijk veilig in het dorp; niemand kent haar, niemand weet wat haar is overkomen er wordt niet geroddeld. Ze heeft wat meer rust in haar hoofd; rust om los te komen van de nachtmerrie waar ze in zat. Ze heeft af en toe contact met haar familie en bij de vrouwenorganisatie heeft ze een paar goede vriendinnen waar ze altijd terecht kan. “Ik kijk uit naar de tijd dat de rechtzaken achter de rug zijn. Nog een paar maanden, dan wordt mijn huwelijk ongeldig verklaard.” De strafzaken tegen haar ‘man’ duren langer, maar Aysun is vastbesloten ruimschoots voor die ten einde lopen, haar leven weer op te pakken. “Ik denk nog veel aan wat er is gebeurd en ben er ook nog vaak verdrietig over, maar het is niet meer zo erg als toen ik hier net in het dorp kwam wonen. Misschien kan ik toch nog het leven leiden dat ik wilde.”
Opvang in Turkije
Opvanghuizen die door de overheid gesubsidieerd worden, zoals Blijf van Mijn Lijf-huizen in Nederland, bestaan in Turkije nauwelijks. Er zijn er ongeveer tien, op een bevolking van ruim zeventig miljoen en een huiselijk geweld-percentage dat volgens veel onderzoeken oploopt tot vijftig à zestig procent. In totaal hebben de overheids-opvanghuizen ongeveer honderd bedden. Vrouwen die te maken hebben met huiselijk geweld of die vrezen voor eerwraak, kunnen er over het algemeen niet ‘acuut’ terecht, maar komen eerst op een wachtlijst.
Het gat in de hulpverlening wordt gevuld door particuliere vrouwenhulporganisaties, en daar zijn er wél veel van: elke stad heeft er minstens een. Sommige vrouwenorganisaties hebben hun eigen opvanghuizen, maar de meeste hebben daar geen geld voor (overheidssubsidies zijn in Turkije niet gebruikelijk). Zij bieden opvangplekken bij particulieren aan, en regelen ook juridische en psychologische hulp via hun eigen netwerken.
Recente reacties