Ze zijn misschien niet zo modern als in Istanbul, maar toch. Aan drie generaties vrouwen uit een gewoon dorp is te zien hoe snel het leven in Turkije is veranderd. In beeld gebracht door journalist Fréderike Geerdink en haar zus Hanneke, fotograaf.
Foto boven: oma Ulviye met haar dochter en vier kleindochters. V.l.n.r. Beyza (12), Asli (24), Ulviye (76), Aydan (23), Birsen (45) en Berna (12) op de trap voor hun huis. De foto hieronder is op het balkon genomen.
Vertrekken vanuit de wirwar van het busstation in Istanbul en twaalf uur later uit de bus stappen in Ortahisar, een klein, prachtig en rustig dorp midden in de regio Cappadocië. Het dorp ligt dichtbij de toeristische topper Göreme, maar is zelf nauwelijks toeristisch: het leeft van de handel en van de opslag van fruit in natuurlijke grotten. Fruit is overal aanwezig. Op straat worden drankjes bereid van abrikozen, de geur van citroenen vult de lucht en druiven groeien in wijngaarden én in achtertuintjes.
De familie Oyman woont in een huis op een heuvel, met vanaf het balkon een ruim uitzicht over de randen van het dorp en het sprookjesachtige rood-geel-oranje landschap er omheen. Vrijdag aan het eind van de middag zijn alleen oma Ulviye, moeder Birsen en dochter Aydan thuis. Het wachten is op de rest van het gezin: die zijn naar het ziekenhuis om de oudste dochter Asli op te halen, die net geopereerd is aan haar buik.
De rest van het weekend is een intensieve kennismaking met de Oyman-vrouwen. Met Asli, een uitbundige 24-jarige die ondanks de pijn in haar buik veelvuldig lacht. Met Aydan, die een jaartje jonger en totaal anders is: ze zorgt geruisloos voor familie en gasten. Met de twaalfjarige tweeling Beyza en Berna, die voornamelijk buiten zijn en af en toe hun eerste Engels willen oefenen, maar tot hun frustratie niet verder komen dan ‘you’. Met moeder Birsen, die zaterdagochtend al vroeg weg is om rij-examen te doen, en met oma Ulviye, die zegt wel klaar te zijn met haar leven maar tegelijkertijd meisjesachtig vrolijk kan zijn.
De levens van de vrouwen van de familie Oyman illustreren het tempo waarin vrouwenlevens in Turkije de afgelopen decennia zijn veranderd. Oma werd door haar broers met harde hand gedwongen te trouwen, terwijl de jongste meiden geroutineerd de emancipatie-boodschap van hun moeder prediken en er ongetwijfeld naar zullen leven. Goed, in grote steden als Istanbul en Ankara is het leven moderner, en in het verre oosten van het land hebben vrouwen weer veel mínder kansen dan in Ortahisar. De verhalen over de levens van de Oyman-vrouwen houden die uitersten in balans.
Ulviye Bolat (76) is al 27 jaar weduwe. Ze heeft vijf kinderen, zestien kleinkinderen en drie achterkleinkinderen. Ulviye leeft van een staatspensioen, aangevuld met inkomsten uit haar boomgaard.
“Ik heb geleerd van hem te houden”
Zeventig dagen nadat hun dochter zich verloofde, overleed haar man. Zonder enig voorteken. “Ik had opnieuw kunnen trouwen”, zegt ze, “maar dat wilde ik niet. Ik hield van mijn man en voor mijn kinderen vond ik het niet goed opnieuw te trouwen.” Het was een goed huwelijk. Haar man werkte hard en respecteerde haar bijdrage. Ze zorgde voor de kinderen en voor de dieren, ze hielp mee in de boomgaard en knoopte ontelbare kleden. Het is allemaal voorbij. Het maakt haar eenzaam, zegt ze, maar een verdrietige indruk maakt ze niet. Niet als ze met een aantal vrouwen zit te praten bij het tuintje voor haar huis, niet als ze bij haar dochter thuis het middelpunt van de familie is en droge grappen maakt over mannen in het algemeen en haar schoonzoons in het bijzonder, niet als ze met haar kleinzoon de berichten in de krant bespreekt.
De velden waar ze zoveel uren op heeft gewerkt, lagen een paar kilometer buiten het dorp. Zij en haar man gingen er lopend naartoe, de kinderen en later ook haar kleinzoon in een rieten mandje aan de ezel vastgeknoopt. “We hadden geen familie die ons kon helpen”, zegt ze, “want mijn ouders en die van mijn man zijn gestorven toen we nog klein waren. Het was zwaar, we hadden niet altijd genoeg te eten, maar ik heb er vooral goede herinneringen aan.”
De dood van haar ouders was in zekere zin de opmaat naar haar huwelijk. Er was een jongetje in de klas die ook wees was. De leraar besloot ze naast elkaar te zetten. Ulviye vond het maar niks: “Ik werkte hard op school, hij niet. Ik vond hem lui.” Een paar jaar later stond dat jongetje als jonge man bij haar broer, bij wie Ulviye inwoonde, op de stoep om haar hand te vragen. Haar broers stemden toe, Ulviye weigerde. “Ik vond hem lui, en wat moest ik met een man die niet hard zou werken?” Maar haar broers drongen aan, met geweld. Dus stemde ze uiteindelijk toe. Ze had nooit gedacht dat ze van haar man zou leren houden.
Hun leven bewoog mee op het ritme van de seizoenen in de boomgaard. En nog steeds nemen de bomen die ze ooit zelf plantte een belangrijke plaats in, op een heel vanzelfsprekende manier. Wie bijvoorbeeld een uitgebreid antwoord verwacht op de vraag waarom ze na een paar weken alweer stopte met de Koran-cursus waar ze vol goede moed aan begonnen was, komt bedrogen uit: “Het werd lente, ik moest de bomen verzorgen.”
Tot haar verdriet ziet ze haar bomen sinds twee maanden nog maar zelden. Haar gezondheid laat het niet meer toe. Ze heeft hoofdpijn en valt soms flauw. Maar ze kan het niet laten af en toe toch te gaan. Tot bezorgdheid van haar familie, die erop aandringt dat ze een mobiele telefoon meeneemt voor het geval er iets gebeurt. Maar daar ziet ze het nut niet van in. Wat gebeurt, gebeurt.
Birsen Oyman (45) is 27 jaar getrouwd. Ze heeft vijf kinderen: zoon Hakki (27), en dochters Asli (24), Aydan (23), Berna en Beyza (12).
“Mijn verwachtingen zijn gegroeid”
Op de dag van het interview heeft ze haar rijbewijs gehaald. Zes maanden lessen, in één keer geslaagd. Nu de andere cursussen nog die ze in gedachten heeft: Engels en een computercursus, en als alles volgens plan verloopt, heeft ze over ruim drie jaar haar middelbare school-diploma op zak. “Ik ben opgegroeid in dit kleine dorp”, zegt ze, “en daarom had ik vroeger ook maar kleine verwachtingen. Maar de laatste jaren zijn mijn verwachtingen gegroeid.”
Ze neemt het haar ouders niet kwalijk dat ze nooit de kans kreeg haar middelbare school af te maken. Er was te weinig geld om alle vijf kinderen naar school te sturen, en haar broer ging voor omdat hij later een gezin zou moeten onderhouden. De lerares kwam nog wel praten met haar vader omdat de meiden slim waren, maar het mocht niet baten. Haar helpende handen waren nodig in het restaurant dat haar vader dreef om de inkomsten uit de boomgaard aan te vullen.
Als ze eraan terugdenkt, was dat eigenlijk een mooie tijd. Stukken mooier in ieder geval dan de eerste vijftien jaar van haar huwelijk, waarin ze weinig vrijheid had. Ze woonde bij haar schoonouders in en moest leven naar hun regels. Er tegenin gaan, lukte nauwelijks. Haar jeugd, het prettige gezin waar ze uitkwam, de ervaringen bij haar schoonouders in huis, het heeft haar geleerd wat echt belangrijk is: vrijheid. “Vrijheid maakt gelukkig”, zegt ze. Haar huwelijk was gearrangeerd en hoewel ze daar geen probleem mee had, wil ze dat haar zoon en dochters zelf hun keuze maken. Maar vooral voor haar dochters gaat vrijheid veel verder. Ze heeft ze altijd gestimuleerd verder te leren, en met succes. De oudste, Asli, studeerde economie en heeft nu een prima baan, de tweede, Aydan, leerde het vak van apothekersassistent in de praktijk en met cursussen. Beyza droomt ervan wiskunde-lerares te worden, Berna ziet een toekomst als arts wel zitten. Birsen: “In mijn tijd was het niet normaal om als vrouw je eigen inkomen te hebben. Dat is nu anders en dat is goed, zeker omdat veel huwelijken stranden en je dan als vrouw gewoon voor jezelf moet kunnen zorgen.”
De vrouwen van haar leeftijd hebben trouwens een verbazingwekkend simpele en doeltreffende manier gevonden om zichzelf wat financiële vrijheid te geven. Maandelijks komt een flinke groep vrouwen bij elkaar bij één van de vrouwen thuis, en iedere vrouw neemt omgerekend zo’n honderd dollar mee. Het geld gaat naar de gastvrouw, die daarvan iets groots kan kopen. Een wasmachine, een auto, meubels. Ongeveer elke anderhalf jaar is de cirkel rond en komt het bedrag Birsens kant op. Een spaarpotje waar geen echtgenoot bij kan. De vrouwen kennen elkaar uit het dorp, maar ook van de vrouwenorganisatie die Birsen hielp op te richten en die meisjes praktisch en financieel ondersteunt in hun onderwijscarrière. Birsens overtuigingen dragen verder dan in haar eigen gezin.
Birsens echtgenoot heeft zich neergelegd bij ontwikkelingsdrang van zijn vrouw. Hij kan ook niet anders: het is altijd vijf tegen één. Birsen: “Als ik iets wil, zoals de rijles, bel ik eerst mijn kinderen om te vragen wat zij ervan vinden. Die zijn altijd enthousiast, mijn zoon heeft zelfs de rijlessen voor me betaald. Pas daarna ga ik naar mijn man. Wat kan hij nog zeggen als iedereen me steunt?”
Asli Oyman (24) heeft economie gestudeerd. Ze woont op zichzelf in de Zuid-Turkse stad Mersin, waar ze werkt als vertegenwoordigster bij een groot cosmeticaconcern.
“Mijn moeder blijft voor mij het belangrijkst”
Ze zal minder Adana Kebab eten. Ze zal ontbijten, en groente en fruit nemen. Minder stress, een íets rustiger leven. Asli is namelijk nét terug uit het ziekenhuis. Ze is geopereerd aan een maagperforatie, die een complicatie was bij een maagzweer. Of dat nou echt werd veroorzaakt door haar leefstijl, is niet helemaal duidelijk, maar de schrik zit er goed in.
Ze loopt rond in rood trainingspak en drukt telkens zachtjes met haar hand op haar buik. Als ze moet lachen – en dat is vaak en uitbundig – probeert ze haar buikspieren te ontzien, maar dat lukt niet erg. Ze smoest met haar moeder, zus en broer, ze geint met oma, lacht met het vele bezoek dat speciaal voor haar komt. Ze heeft pijn, maar straalt tegelijkertijd. Ze geniet ervan bij haar familie te zijn.
En, niet te vergeten: ze is verliefd. Ze heeft hem deze zomer weer gezien. Een Turk uit Duitsland. Ze verliest haar mobieltje geen moment uit het oog, de sms-jes vliegen heen en weer. “Ik weet zeker dat mijn familie mijn keuze zal respecteren”, zegt ze. Maar, minstens zo belangrijk, haar potentiële aanstaande moet haar familie accepteren als deel van Asli’s bestaan. Asli: “Mijn moeder is de belangrijkste persoon in mijn leven, daarna komt de rest van de familie en pas daarna mijn vriend.”
Mocht het tot een huwelijk en emigratie naar Duitsland komen, dan wil ze minstens eens per jaar terug naar Turkije. Verder heeft ze over de invulling van haar leven met deze man nog niet zo heel diep nagedacht. Haar ogen glimmen als ze praat over een huwelijk en over kinderen, maar ze geeft ook toe dat ze gewoon een romantisch typje is. Bloemen, wijn, kaarsjes, strandwandelingen, ze kan er geen genoeg van krijgen en in haar dromen geeft ze haar zakelijke ambities graag op.
Maar als ze praat over haar carrièreplannen, straalt ze óók. Haar grote wens is een eigen handel in de cosmetica. Asli: “De komende jaren wil ik eerst meer commerciële ervaring opdoen in andere branches en daarna wil ik een eigen bedrijf.” Ze is haar vader dankbaar voor zijn stimulans en voorbeeld: “Hij is ondernemer en ik heb veel geleerd van zijn manier van werken.” Ze lacht: wat dat betreft is er de laatste paar jaar wel wat veranderd. Vroeger botsten hun sterke karakters nogal eens, nu ziet ze de waarde van zíjn visie óók in.
Wel beschouwd: alles ligt nog open. Of dat eigen bedrijf er komt, of de Duitse Turk de ware zal blijken. Of ze zal emigreren of in Turkije blijft, of en wanneer ze kinderen krijgt. En hoe ze die dromen zal weten te combineren. Maar ze twijfelt er niet aan dat het allemaal op zijn pootjes terecht zal komen. Ze kijkt uit naar de toekomst: “Het leven kan alleen maar nóg beter worden.”
Aydan Oyman (23) is apothekersassistente. Ze heeft geen relatie en woont bij haar ouders in huis.
“Aan mezelf denken voelt egoistisch”
Als haar broer een sigaret opsteekt, zet ze een asbak voor hem neer. Als er bezoek binnenkomt, gaat ze even later rond met verse thee. Gasten die willen helpen met de afwas, stuurt ze de keuken uit. Wie ’s avonds twee minuten op blote voeten door het huis scharrelt, krijgt meteen warme pantoffels aangereikt. En als ze éven gaat zitten, kruipen haar twee zusjes knus tegen haar aan.
Nog twee dagen kan haar familie overdag genieten van haar zorgzaamheid. Maandag begint Aydan namelijk aan een nieuwe baan. “Ik ben twee maanden werkloos geweest”, zegt ze, “en ik wil graag weer aan de slag.” De nieuwe baan blijkt eigenlijk haar oude baan te zijn. Ze werkte al eerder in de apotheek in een naburig dorp, maar daar had ze het niet meer naar haar zin. Ze stapte over naar een drogisterij, maar had snel spijt. “Ik had geen enkele vrijheid”, legt ze uit. “Het werkschema was strak, ik moest precies doen wat de baas zei.” Ze nam ontslag en voor ze het wist was ze onderwerp in een strijd tussen twee bazen: haar oude baas wilde haar terug in de apotheek, de baas van de drogisterij bood haar een hoger salaris. Ze koos voor het eerste. “Achteraf gezien was die baan zo slecht nog niet.”
Ze snapt wel waarom ze een geliefde werkneemster is: ze is op haar werk net als thuis. Ze cijfert zichzelf weg om het anderen naar de zin te kunnen maken. Niet alleen fijn voor de baas en voor klanten, maar ook voor haarzelf, zegt ze: “Laatst zei een klant tegen me dat ze voor me zou bidden omdat ik haar zo goed geholpen had.” Oké: sóms, geeft ze toe, wordt ze ook wel eens een beetje moe van zichzelf. “Ik kom zelf altijd op de tweede plaats”, zegt ze. “Ik weet dat het niet slecht zou zijn wat meer aan mezelf te denken. Er zou meer balans moeten zijn. Maar ja, het zorgzame zit in mijn karakter. Aan mezelf denken, voelt egoïstisch.”
Aydan ziet haar vriendinnen steeds minder. Die raken één voor één getrouwd en na het huwelijk is omgang met vriendinnen van vroeger niet meer vanzelfsprekend. Maar al zou ze nog wél ongetrouwde vriendinnen hebben, dan nog zou ze veel vrije tijd in haar zusjes Berna en Beyza steken: ze hebben altijd een sterke band gehad en de meiden zien Aydan als hun tweede moeder. “Ik zeg vaak tegen ze dat ze goed hun best moeten doen op school”, zegt Aydan, “zodat ze kunnen studeren. Vooral Engels vind ik belangrijk. Het toerisme groeit en er wordt veel gehandeld. Ik mis het zelf soms in mijn werk: ik kan buitenlandse klanten niet helpen.” Zelf maakte ze overigens een grapje tegen de lerares op de middelbare school die haar vroeg of ze niet wilde studeren. “Ik zei: meisjes uit mijn dorp studeren niet, die trouwen.”
Ze wil het wel, trouwen. Ze heeft een relatie gehad, maar die hield geen stand en een nieuwe kandidaat is er nog niet. Welke eisen ze stelt? “Hij mag niet te lang zijn”, begint ze lachend. “Hij hoeft niet veel geld te hebben. Het belangrijkste is dat hij mijn familie waardeert.”
Berna en Beyza Oyman (12) zijn in september begonnen aan de middelbare school.
“We kunnen dezelfde dingen als jongens”
De grootste wens van de jongste Oymans maakt nogal wat discussie los in het gezin: de dames willen allebei een fiets. Te gevaarlijk, oordelen pa en ma voorlopig: automobilisten letten niet op fietsers, en bovendien fietsen de meiden vast veel te wild en dat levert maar valpartijen op. Gelukkig voor Berna en Beyza mogen ze af en toe op de fiets van een vriendje. Dat het er dan inderdaad lekker fanatiek aan toe gaat, bewijzen flinke schaafwonden op kin en knie. Meer precies: Berna heeft schaafwonden op kin en knie. Beyza is rustiger, serieuzer dan Berna.
De lessen van hun zussen, broer en moeder hebben de meisjes al opgepikt: ze willen allebei later best trouwen en een gezin, maar éérst een opleiding en een baan, en Berna laat weten dat zij als meisjes evenveel rechten hebben als jongens: “We kunnen dezelfde dingen.” Beyza praat over haar droom voor de klas te staan, Berna wil arts worden. Naar de universiteit dus, dat is het doel, net als broer Hakki en zus Asli. Maar hoe trots ze ook zijn op hun broer en oudste zus, qua karakter nemen ze een voorbeeld aan Aydan. “Zij is het belangrijkst voor ons”, zegt Beyza ook namens haar zusje. “Ze heeft altijd tijd en aandacht voor ons. Ze is geduldig en wordt nooit boos.”
Met dank aan Fatma Altuner (tolk) en Hakkı Oyman
Copyright foto’s: Hanneke Geerdink, hannekegeerdink@gmail.com
[...] houden van Harem busstation, mag wel een wonder heten. De eerste keer dat ik er kwam – op weg om dit verhaal te gaan maken – was ik helemaal overdonderd door het geschreeuw van de mannen die bustickets [...]