Emigreren is onverminderd populair. Ook freelance journalist Fréderike Geerdink (36) hakte de knoop door: sinds enkele maanden woont ze in Turkije. Met behulp van psychologisch onderzoek naar emigratie en de ‘emigratie-begeleider’, houdt ze haar beweegredenen en toekomst tegen het licht.
Links de lichten van de hoofdstraat, iets verder naar rechts een flinke rots met daarin uitgehakt de huisjes van het oude deel van het dorp. Links op die rots een uitzichtpunt, een Turkse vlag erop. Het uitzichtpunt daar tegenover (een appartementencomplex tegen een heuvel), daar woon ik. Dorp van handeling: Ürgüp, in het midden van Turkije. Hier woon en werk ik sinds december.Voel ik me hier al thuis? De vraag wordt me vaak gesteld. Sommigen relateren ‘thuisvoelen’ aan de brandende kwestie van het al dan niet missen van hagelslag, anderen willen weten hoe erg ik vrienden en familie mis of juist fietsen door Utrecht. Maar of ‘thuisvoelen’ dáár nou zoveel mee te maken heeft? Laatst was ik een weekend in Nederland en hoewel het fijn was een paar mensen weer even te zien, voelde ik me niet op mijn plek. Wat dóe ik hier, dacht ik steeds maar. Pas tussen Amsterdam en Istanbul viel dat onrustige gevoel van me af. Thuisvoelen is misschien een groot woord, maar dat de beslissing naar Turkije te verhuizen een goeie was, staat sindsdien als een paal boven water.
Diepgaande vriendschappen
Het is niet dat ik ‘vermijdend gehecht’ ben, zoals ik zou kunnen concluderen uit het onderzoek van psycholoog Jelmer Jeuring. Hij onderzocht aan de Groninger universiteit of mensen die emigratieplannen hebben, in psychologische zin anders ‘gehecht’ zijn dan mensen zonder emigratieplannen. Honderden potentiële emigranten én thuisblijvers vulden een vragenlijst in, en jawel: potentiële emigranten zijn vaker zogeheten ‘vermijdend gehecht’ dan niet-emigranten. Niet zo verrassend, vindt Jeuring zelf: “Vermijdend gehechten zijn zeker van zichzelf, maar weren emotionele contacten. Dat zijn mensen die in hun emigratieplannen dus niet worden belemmerd door diepgaande vriendschappen of familiebanden die ze niet willen missen. Vermijdend gehecht klinkt trouwens negatief, maar je zou het ook ‘onafhankelijk’ kunnen noemen.”
Ik kan met overtuiging zeggen dat ik niet in de categorie ‘vermijdend gehecht’ val. Ik val in die van de ‘zeker gehechten’: zeker van mezelf en geen twijfels hebben over anderen. Die hechtingsstijl komt, zo bleek uit Jeurings onderzoek, ook veel voor onder potentiële emigranten, maar niet meer of minder dan onder thuisblijvers. Hij vond nog wel andere interessante verschillen, gemeten aan de hand van vijf persoonlijkheidsfactoren uit de Multicultural Personality Questionnaire, waarmee je kunt voorspellen hoe succesvol iemand zich kan aanpassen in een andere cultuur. Significante verschillen tussen potentiële emigranten en thuisblijvers vond hij op de factoren ‘open mindedness’ en ‘self efficacy’. Open mindedness is het openstaan voor nieuwe ideeën, benaderingen en ervaringen en het open en onbevooroordeeld tegenover leden van een andere groep staan. Self-efficacy is de eigenschap dat je zelf denkt dat je problemen op kunt lossen die je zult tegenkomen in een nieuwe situatie. Die eigenschappen bezit ik inderdaad wel.
Met geliefde aan de raki
Maar betekent dat ook dat ik me wonderwel aanpas in dit land? Daar kan ik zelf eerlijk gezegd nauwelijks een zinnig woord over zeggen. Ja, ik doe enorm mijn best zo snel mogelijk Turks te spreken, nee, ik ga niet met blote schouders de straat op; maar is dat aanpassen? Ik hou er ook wel van me juist af te zetten. Met geliefde aan de raki (nationale sterke drank) gaan, de obers hoofdschuddend achterlatend over zoveel minachting voor de ongeschreven sexe-regel dat vrouwen geen raki drinken, om er vervolgens nog een schepje bovenop te doen door de rekening te betalen; mijn (Turkse) geliefde en ik hebben er de grootste lol om.
Dus ja, ik pas me aan, maar ik gooi mezelf natuurlijk niet te grabbel. Aan sommige dingen die in Turkije, en zeker hier op het platteland, nogal ongebruikelijk zijn, kan ik trouwens ook weinig doen: ik bén nu eenmaal ongetrouwd en kinderloos op mijn 36-ste. In Nederland niet ongebruikelijk, zeg ik er wel eens bij, maar ze snappen er niets van. En zo zullen er altijd wel dingen zijn waardoor ik hier nooit helemáál zal passen. Prima, lijkt me. Het ‘hoogste’ wat je als immigrant kunt bereiken, begrijp ik uit de woorden van psycholoog Saskia Zimmermann, is niet volledig opgaan in je nieuwe omgeving, maar je ‘Nederlandse jas’ vervangen door die van het land waar je naartoe bent verhuisd. En daar is tijd voor nodig, vaak minstens een jaar of zeven, acht.
Je Nederlandse jas
Psycholoog Saskia Zimmermann begeleidt (potentiële) emigranten (www.bewustemigreren.com) en verhuisde zelf zeven jaar geleden naar Frankrijk. Ze heeft tientallen emigranten begeleid. “Het eerste jaar”, zegt ze, “is meestal alles prachtig en geweldig.” Daarna komt er een periode, zegt ze vol beeldspraak, waarin je je Nederlandse jas hebt afgelegd maar je nieuwe kleren nog niet gevonden hebt. “Je gaat je nieuwe land vergelijken met Nederland, je ziet de negatieve kanten van je emigratie veel duidelijker en alles kost moeite en energie.”
Juist in die periode komt naar boven hoe bewust je geëmigreerd bent. Bewust emigreren, dat doe je door je van te voren goed te bedenken wat de push- en pullfactoren zijn achter je vertrek. Wil je in de eerste plaats uit Nederland weg (de push-factoren, die je het land uit’duwen’), of wil je in de eerste plaats naar het andere land toe (de pull-factoren, die je ergens naartoe ‘trekken’). “Het één heeft niet potentieel meer succes dan het ander”, zegt Zimmermann. “Als je je maar bewust bent van je redenen om te emigreren. Als het dan moeilijk wordt omdat dingen anders lopen dan verwacht, dan heb je houvast bij het nemen van de beslissing of je blijft of niet.”
Gevierd en betreurd
Ben ik ‘bewust geëmigreerd’? Ja, zonder twijfel. Ik weet prima waarom ik naar Turkije vertrok. Níet omdat ik in Nederland zo’n vreselijk leven had. Op de uitnodiging voor mijn afscheids-champagnelunch stond: Een enkeltje Turkije, dat moet gevierd en betreurd worden. De factoren die mij naar Turkije trokken, waren sterk. Het begon een jaar of wat geleden met de diepe wens meer buitenlandjournalistiek te doen en de constatering dat er in Turkije journalistiek nogal wat te halen valt. Voeg daar de Turkse man bij die ik ontmoette op mijn eerste journalistieke trip naar Istanbul, en hou mij nog maar eens tegen.
Potentiële emigranten concentreren zich logischerwijs op de vraag of ze gaan of niet gaan, maar ná de emigratie komt onherroeplijk ooit die andere vraag: blijven of niet blijven. Saskia Zimmermann: “Meestal als er iets ingrijpends gebeurt. Als je bijvoorbeeld vast van plan was een bed-and-breakfast in Ierland op te zetten, en het lukt niet financieel. Ga je dan terug omdat die concrete droom niet is uitgekomen, of blijf je omdat je op zoek was naar meer rust en natuur en dat op een andere manier ook in Ierland kan worden ingevuld?” Zelf wilde Zimmermann al na een jaar of anderhalf terug naar Nederland, maar tijdens een vlucht over de Alpen wist ze ineens dat ze tóch in Frankrijk moest blijven. En na haar scheiding vorig jaar hoefde ze niet langer dan tien minuten na te denken over de vraag of ze terug zou gaan naar Nederland: “Het antwoord was ‘nee’, heel overtuigd. Ik hoor nu hier.”
Identiteit
Misschien bereik ik dat stadium in Turkije ooit ook. Maar daar ben ik niet zo mee bezig. Mischien omdat ik geen ‘echte’ emigrant ben, in de zin dat ik niet vertrokken ben met de intentie hier definitief te blijven. Maar misschien is dat niet ongewoon: CBS-cijfers wijzen uit dat de helft van de emigranten binnen zeven jaar terugkomt (al zijn die cijfers wat vertekend omdat ook in het buitenland studerende studenten worden meegerekend). Wie weet komt het er wel van hier langdurig te blijven, maar in feite is alles open.
Zou ik me daarom ook niet zo herkenen in Zimmermanns beschrijving van het eerste jaar waarin alles prachtig en geweldig is? Of ben ik daar gewoon te nuchter voor? In zekere zin is mijn leven niet eens zo radicaal veranderd. Het is geweldig dat ik hier mijn werk kan doen en dat mijn vriend en ik elkaar maanden- en maandenlang (bijna) elke dag zien, maar verder? Ik tik nog steeds stukjes in een kantoor-aan-huis (al is het uitzicht er met sprongen op vooruit gegaan), ik ga net als in Nederland zaterdags naar de markt voor groente, fruit en een bergje vis, en als ik lang met een vriendin wil praten, internet-telefoneren we en zijn we zo een uurtje verder (wat niet hetzelfde is als een flesje wijn op een terras of een ontbijtje in pyjama, maar toch). Wat ook niet verandert als je emigreert: je identiteit. Wat je ook doet in je leven, je neemt jezelf altijd mee, en dat geeft me ook hier een vertrouwd gevoel.
Een enkeltje Utrecht
Binnenkort ga ik twee weken naar Nederland. Ik ga veel vrienden en collega’s zien en vrijwel alleen maar leuke dingen doen en ik heb er dan ook best zin in, maar door dit verhaal ben ik ook dieper gaan nadenken over definitief teruggaan naar Nederland. Ik weet zeker dat de overgang Turkije-Nederland heftiger zal zijn dan Nederland-Turkije tot nu toe is. Misschien komt er ooit en dag waarop ik niets liever wil dan een enkeltje Utrecht, maar voorlopig zit ik hier goed. Ik ben waar ik moet zijn.
Recente reacties