De Turks-Nederlandse Zeynep Killi (53) zat dertig jaar geleden, na de militaire coup in Turkije, in de beruchte gevangenis van Diyarbakir. Door een wijziging in de Turkse grondwet kunnen de coupplegers nu worden vervolgd. Killi greep haar kans en reisde af naar Diyarbakir.
ISTANBUL – Zachtjes fluisterend onder elkaar bespraken de gevangenen soms wie, als ze ooit de kans zouden krijgen, de ogen mocht uitkrabben van de hoogste baas in de gevangenis, en wie zijn hart eruit mocht rukken. Dat was geen haat, zegt Zeynep Killi, dat was ‘afschuwelijke haat’. Die haat is nu, dertig jaar later, weg. Aan ogen en hart verwijderen denkt ze niet meer. Wel aan een veroordeling. Samen met 349 andere voormalige gevangenen van de beruchte gevangenis van Diyarbakir in het zuidoosten van Turkije, deed Zeynep Killi, die 25 jaar geleden als vluchteling naar Nederland kwam, aangifte tegen de generaals die haar martelden.
Ze was een Koerdische activiste zeker? Bloed aan haar handen? De wapens opgenomen tegen de staat? Niets van dat al: Zeynep was 23 en verpleegkundige in de zuidoostelijke regio Mardin. Ze reisde in dienst van de staat naar dorpen om medische zorg te verlenen. Ze was getrouwd, haar man werkte als architect in Istanbul en ze bereidden zich voor op de geboorte van hun eerste kind. Niets aan de hand.
Bevalling
Tot de militaire coup van september 1980. Een maand later werd ze opgepakt. Waarschijnlijk omdat ze kennissen had die lid waren van de Turkse Communistische Partij. De Koerdische afscheidingsbeweging PKK had er niets mee te maken, zegt Killi: ‘Ik ben Koerdisch, maar was me daar nauwelijks van bewust. We spraken Turks thuis, ik was niet met politiek bezig.’ Bovendien: de gewapende Koerdische strijd begon pas in 1984. De militaire machthebbers pakten simpelweg tienduizenden op: zowel links als rechts, politiek actief of niet.
Ze zat een paar weken vast in het politiebureau van Diyarbakir en werd vlak voor de bevalling vrijgelaten. Acht maanden later kwamen de militairen haar weer halen. ‘Ik had mijn zoontje naar mijn schoonouders gebracht, mijn man en ik stonden op het punt te vluchten. Ik kwam in de gevangenis van Diyarbakir terecht.’ Eén van de beruchtste gevangenissen ter wereld sinds die periode, tot ver in de jaren negentig.
Al snel bleek dat Zeynep weer zwanger was. Haar zoontje kwam vel over been in de gevangenis ter wereld. Ze mocht hem altijd bij zich houden. Wat betekende dat het ventje drie jaar lang alles zag wat zijn moeder werd aangedaan. Naakt van bewaker naar bewaker worden overgegooid en daarna worden verkracht. Dagen doorbrengen in een hok met een hond die alles had ondergescheten. Opgehangen worden aan de armen, urenlang. Met stokken geslagen. Sigaretten op haar dijbenen en borsten. In 1984 werd ze vrijgelaten en vluchtte ze naar Nederland.
IJzer en steen
Gevangenen van toen kwamen afgelopen week naar Diyarbakir om gezamenlijk aangifte te doen. Ook Zeynep, die in haar woonplaats Voorburg actief is in de gemeentepolitiek. Een enorm pak met persoonlijke getuigenissen werd aan de openbaar aanklager in Diyarbakir overhandigd. En een veroordeling is niet denkbeeldig: in september werd een grondwetswijziging van kracht waardoor de generaals van toen kunnen worden vervolgd. ‘Of er echt een veroordeling komt’, zegt Zeynep, ‘kan me niet eens zoveel schelen. Aangifte doen was een droom, en dat heb ik nu gedaan. Ik ben gehoord, gezien als mens. Dat is een overwinning. Ik voel me zo sterk als ijzer en steen.’
Frederike
Blijf deze concrete verhalen/informatie de wereld insturen. Wij moeten weten waar we als mens toe in staat zijn. Waar (religieuze) overtuigingen ons toe kunnen brengen. Met de hoop dat “het weten” evolueert naar een algemene innerlijke beschaving.