HERDENKING – Een oorlog en gevallen soldaten herdenken? In Turkije gaan ze daarbij wel een stapje verder dan twee minuten stilte. Turkse scouts bijvoorbeeld, herbeleven de ijskoude omstandigheden van hun soldaten in de bergen in het oosten van het land. Fatih (16), hoog in de bergen in de sneeuw: ‘De soldaten hebben het echt heel zwaar gehad.’
Het gaat in Turkije niet om herdenking van soldaten en gevallenen uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bij ons, want daar deed Turkije niet aan mee. Het land vocht wel in de Eerste Wereldoorlog (1914-1918), en een belangrijke veldslag bij de stad Erzurum in Oost-Turkije wordt altijd in december en januari herdacht. Turkije was toen nog niet het land dat het nu is. Toen bestond het Ottomaanse Rijk nog, je zou kunnen zeggen de voorganger van Turkije. Het Ottomaanse leger vocht (onder andere) tegen de Russen, in wat nu Oost-Turkije is.
Bij één veldslag, die duurde van december 1914 tot januari 1915 en die de Ottomanen verloren, kwamen tienduizenden soldaten om, onder andere omdat ze niet goed voorbereid waren op de kou en de sneeuw in de bergen. Op verschillende plekken in de oostelijke provincies Erzurum en Kars zijn massagraven met soldaten. En zo’n massagraf, dat is de bestemming van ongeveer 45 scouts. Ze gaan er lopend naartoe vanuit een verlaten bergdorp, en de nacht ervoor en erna slapen ze in de sneeuw in een tent.
Geen goeie spullen
Elif (18) zegt dat ze is meegekomen naar het kamp om de geschiedenis te ervaren. ‘We leren erover op school, maar dat is alleen maar informatie uit een boek. Hier kunnen we, als teken van respect voor de soldaten, proberen een beetje te voelen wat zij hebben gevoeld.’
Dat is moeilijk, geeft ze meteen toe. Want de soldaten hadden geen goeie kleding en dekens en in die tijd lag er een dik pak sneeuw, terwijl de scouts natuurlijk wel goeie spullen hebben maar twee dagen blijven en er dit jaar maar een dun laagje sneeuw ligt. Maar voor Fatih (16) maakt juist dat verschil de ervaring zo belangrijk: ‘Ik heb wel een beetje geslapen in de tent afgelopen nacht, maar ik had het zo koud! Dan denk je juist aan hoe moeilijk de soldaten het gehad moeten hebben: het was toen kouder, én ze hadden geen goeie spullen bij zich.’
’s Ochtends gaat de groep op weg naar het massagraf, ongeveer anderhalf uur lopen van het verlaten bergdorp waar het kamp is opgeslagen. Ze lopen netjes in een rij, voorop een Turkse vlag en een vlag van de scouting. Ze zeggen anderhalf uur lang geen woord. Als ze hoger komen, wordt de sneeuw dikker, en de zon schijnt fel. Een zonnebril is verplicht, of zwarte houtskoolvegen onder de ogen, want die houden schadelijke reflectie van de zon tegen (op de foto van Fatih zie je er nog wat van). Bij het graf krijgt de groep een geschiedenislesje, ze zijn twee minuten stil en zingen dan het volkslied. Dan lopen ze terug, ook in stilte.
Turkse volksliedjes
’s Avonds, als iedereen in een verlaten huis bij een oude kachel aan het opwarmen is, worden de ervaringen van bijna honderd jaar geleden besproken. Wat kun je daar nu van leren? Het gaat vooral over warm blijven, elkaar helpen, risico’s inschatten. Daarom was een zonnebril of houtskool verplicht: in moeilijke omstandigheden moet je elk onnodig risico vermijden. En het is verboden met een groepje om de kachel heen te staan, want dan hou je de warmte tegen voor de rest van de groep. Na de ‘les’ wordt er gezongen. Turkse volksliedjes. Prima om warm bij te blijven!
‘Ik vond het heel indrukwekkend’, zegt Elif als het weekend er bijna opzit. ‘Onze voorvaderen hebben vroeger voor ons gevochten en het is goed om die herinnering levend te houden.’
De Slag van Sarikamiş
De veldslag die de jongeren herdenken, staat bekend als De Slag van Sarikamiş. Legers van het Ottomaanse en het Russische Keizerrijk stonden hierin tegenover elkaar. De Russen werden gesteund door een groot deel van de Armeniërs, een volk dat in het grensgebied van de beide rijken woonde. Nadat de Slag was gewonnen door de Russen, nam het wantrouwen tegen Armeniërs in het Ottomaanse Rijk toe. Uiteindelijk namen de leiders van het Ottomaanse Rijk vanaf april 1915 Armeense leiders gevangen en deporteerden en vermoordden ze een groot deel van de Armeense bevolking. Daarbij kwamen naar schatting een miljoen Armeniërs om het leven.
Deze gebeurtenissen staan in veel landen bekend als de Armeense genocide (volkerenmoord). De slag van Sarikamiş wordt als belangrijke aanleiding voor deze gebeurtenissen gezien. Turkije zelf denkt hier anders over. Daar mogen de gebeurtenissen geen genocide genoemd worden, omdat de Ottomanen niet de bedoeling zouden hebben gehad om het hele Armeense volk uit te moorden. De ruzie over de kwestie is ook nu nog een bron van veel conflict. Het zorgt nog altijd voor hoog oplopende spanningen tussen Armenië en Turkije, en tussen Turkije enerzijds en de Verenigde Staten en verschillende Europese landen anderzijds is er vaak gedoe om erkenning van de ‘genocide’.
Recente reacties